Zgodnie z powyższymi przepisami, nauczyciele związani są z czterostopniową ścieżką awansu zawodowego, która obejmuje następujące stopnie:
- Nauczyciel stażysta;
- Nauczyciel kontraktowy;
- Nauczyciel mianowany;
- Nauczyciel dyplomowany.
Nauczyciel stażysta uzyskuje ten stopień wraz z rozpoczęciem pierwszej pracy w szkole lub przedszkolu, przy czym jednocześnie rozpoczynany jest obowiązkowy staż w celu uzyskania stopnia nauczyciela kontraktowego. Staż ten wynosi 9 miesięcy. Warto podkreślić, że nauczyciel rozpoczynający swoją karierę zawodową zatrudniany jest na okres jednego roku szkolnego na podstawie umowy o pracę. Stopień awansu jest w tym przypadku nadawany z mocy samego prawa.
Nauczyciel kontraktowy uzyskuje ten stopień po pozytywnej ocenie dorobku zawodowego za 9 miesięczny okres stażu oraz akceptacji komisji egzaminacyjnej po rozmowie kwalifikacyjnej. Stopień ten jest nadawany przez dyrektora placówki, w której nauczyciel jest zatrudniony. Stopień nauczyciela kontraktowego skutkuje zatrudnieniem na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. Stopień kontraktowy może zostać przyznany dopiero po przepracowaniu całego roku szkolnego.
Nauczyciel mianowany może uzyskać ten stopień nie wcześniej jak po przepracowaniu 2 lat na stanowisku nauczyciela kontraktowego. W tym celu rozpoczyna staż trwający 2 lata i 9 miesięcy – nie jest to jednak obligatoryjne a decyzja należy wyłącznie do nauczyciela. Stopień nauczyciela mianowanego nadaje organ prowadzący szkołę lub przedszkole po pozytywnej ocenie dorobku zawodowego za okres stażu oraz po zdaniu egzaminu przed komisją egzaminacyjną. Stopień ten jest nadawany nauczycielowi po 6 latach pracy w szkole lub przedszkolu. Nauczyciel mianowany zatrudniany jest na podstawie mianowania, jeżeli jest możliwość zatrudnienia na czas nieokreślony w pełnym wymiarze godzin. Pamiętajmy, że uzyskanie stopnia awansu zawodowego nauczyciela mianowanego w dniu orzekania przypadającym po dniu utraty zatrudnienia w szkole, a więc utraty statusu nauczyciela oznacza możliwość uzyskania przy kolejnym zatrudnieniu nawiązania stosunku pracy z uwzględnieniem nadanego stopnia awansu zawodowego. Warunek bycia nauczycielem, wychowawcą lub pracownikiem pedagogicznym zatrudnionym w szkołach, przedszkolach i placówkach oraz zakładach kształcenia i placówkach doskonalenia nauczycieli musi być spełniony na dzień składania wniosku o przyznanie kolejnego stopnia awansu zawodowego, a nie na dzień wydania decyzji w sprawie.
Nauczyciel dyplomowany jest ostatnim stopniem awansu zawodowego polskich nauczycieli. Stopień ten może zostać uzyskany nie wcześniej jak po przepracowaniu roku na stanowisku nauczyciela mianowanego. W tym celu również rozpoczyna się staż trwający 2 lata i 9 miesięcy. Po pozytywnej ocenie dorobku zawodowego nauczyciela w okresie stażu oraz akceptacji komisji kwalifikacyjnej po dokonaniu analizy dorobku zawodowego i rozmowie kwalifikacyjnej, organ sprawujący nadzór pedagogiczny nad szkołą lub przedszkolem, nadaje stopień nauczyciela dyplomowanego – oczywiście nie wcześniej jak po 10 latach pracy w szkole lub przedszkolu.
Z awansem nauczycielskim wiąże się nie tylko uzyskanie nowego tytułu, ale również zwiększające się wynagrodzenie. Dodatkowo stopień mianowania zapewnia stałość stosunku pracy, natomiast dla nauczycieli dyplomowanych otwierają się możliwości sprawowania innych dodatkowych funkcji jak np. wizytatora, konsultanta czy dyrektora. Warto jeszcze raz podkreślić, że rozpoczęcie awansu od stopnia nauczyciela kontraktowego wzwyż jest dobrowolne. Obowiązkowe jest jedynie uzyskanie stopnia nauczyciela kontraktowego.
Awans zawodowy wiąże się z dokształcaniem oraz nabywaniem coraz to nowych umiejętności, które mają być w przyszłości wykorzystywane przez danego nauczyciela w jego karierze zawodowej. Stopień awansu jest nadawany na stałe i nie można go utracić nawet w drodze postępowania dyscyplinarnego.
Jak podkreśla NSA w Warszawie w wyroku z dnia 11 sierpnia 2010 r. (sygn. akt I OSK 289/10), zgodnie z § 11 rozporządzenia z dnia 1 grudnia 2004 r w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli, organ właściwy w sprawie nadania stopnia nauczyciela dyplomowanego przeprowadza analizę formalną wniosku nauczyciela i dołączonej do niego dokumentacji, następnie powołuje komisję kwalifikacyjną i zawiadamia nauczyciela o terminie rozmowy kwalifikacyjnej. Analiza formalna wniosku nie musi wcale ograniczać się do braków formalnych. Jeżeli bowiem ocena kwalifikacji nauczyciela należy wyłącznie do organu decyzyjnego i ma być ona dokonana najpóźniej na dzień złożenia wniosku o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego, to nie powinno budzić wątpliwości, iż organ w pierwszej kolejności powinien zbadać, czy nauczyciel spełnia takie wymogi. Gdy wynik takich ustaleń jest bezspornie negatywny, to niecelowe jest powoływanie komisji kwalifikacyjnej, gdyż jej zadaniem jest wyłącznie ocena dorobku zawodowego nauczyciela a nie jego kwalifikacji. Nie oznacza to jednak, że jeżeli organ nie zakwestionuje kwalifikacji nauczyciela na wstępnym etapie postępowania, to po uzyskaniu akceptacji komisji kwalifikacyjnej i przeprowadzonej przez nią rozmowie zobowiązany jest on nadać nauczycielowi wnioskowany certyfikat. Nieposiadanie przez nauczyciela niezbędnych kwalifikacji wyklucza w ogóle możliwość osiągnięcia przez nauczyciela kolejnego szczebla w karierze zawodowej. Niespełnienie zatem tej przesłanki determinuje zatem treść rozstrzygnięcia kończącego postępowanie, niezależnie od tego, na jakim etapie postępowania okoliczność ta zostanie ustalona.
