Obowiązujące zasady odpowiedzialności za długi spadkowe
Zgodnie z art. 1012 kodeksu cywilnego, spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku należy złożyć w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Zatem datą od której liczy się 6 miesięczny termin w którym można przyjąć spadek wprost, przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza lub też spadek odrzucić z zasady jest data, w której spadkobierca dowiedział się o śmierci spadkodawcy. Brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku. Jednakże gdy spadkobiercą jest :
- osoba niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych – np. dziecko poniżej 18 roku życia,
- osoba, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia,
- osoba prawna,
- brak oświadczenia spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Zatem obecnie ‘milczenie’ spadkobiercy jest jednoznaczne z przyjęciem spadku wprost, a co za tym idzie z nieograniczoną odpowiedzialnością za długi wchodzące w skład spadku.
Przyjęte zasady odpowiedzialności za długi spadkowe
Natomiast zgodnie z przyjętymi przez Radę Ministrów przepisami brak jakiejkolwiek czynności będzie się wiązał z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza, a więc odpowiedzialność za długi będzie ograniczona tylko do tzw. stanu czynnego spadku, tj. do wartości aktywów spadku. Jeśli zatem np. wartość stanu czynnego spadku wynosi 20 tys. zł, a dług jest równy kwocie 50 tys. zł, to wierzyciel będzie mógł domagać się zapłaty jedynie 20 tys. zł.
W związku z tym przewidziano również składanie przez spadkobierców wykazu inwentarza spadku w sądzie lub przed notariuszem, w którym będzie umieszczać się pasywa i aktywa spadku, a spłata długów będzie następować właśnie zgodnie z tym wykazem. Podobnie jak dotychczas, nowe przepisy pozwolą uzyskać spis inwentarza, który wykonuje odpłatnie komornik sądowy na polecenie sądu, który orzekł o sporządzeniu tego spisu. Jeżeli będzie różnica między wykazem inwentarza a spisem inwentarza będzie decydował spis.
Prywatny wykaz inwentarza
W projekcie nowelizacji ustawy przewidziano wprowadzenie instytucji tzw. prywatnego wykazu inwentarza. Jego złożenie ma być fakultatywne. Wykaz będzie składany według wzoru określonego w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości. W wykazie inwentarza z należytą starannością będą ujawniane przedmioty majątkowe należące do spadku, przedmioty zapisów windykacyjnych oraz długi spadkowe. Zgodnie z projektem, wykaz inwentarza będzie mógł być złożony u notariusza, w sądzie spadku lub w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania składającego wykaz. Złożenie przez spadkobiercę wykazu inwentarza ma uruchamiać ogłoszenie dokonywane przez sąd spadku. Następnie ogłoszenie w przedmiocie złożenia wykazu inwentarza sąd będzie zamieszczał na stronie internetowej sądu spadku oraz na tablicy ogłoszeń sądu spadku. Ma to na celu umożliwienie wierzycielom spadkowym zapoznania się ze spisem stanu aktywów i pasywów masy spadkowej.
Ochrona wierzycieli spadkowych
W celu ochrony wierzycieli spadkowych projekt nowelizacji zawiera rozwiązanie, zgodnie z którym, jeżeli spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, spłacając niektóre długi spadkowe wiedział lub przy dołożeniu należytej staranności powinien był wiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych, będzie ponosił odpowiedzialność za te długi ponad wartość stanu czynnego spadku, jednakże tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe. Jednakże należy podkreślić, że wprowadzona odpowiedzialność nie będzie miała zastosowania w stosunku do spadkobiercy niemającego pełnej zdolności do czynności prawnych oraz spadkobiercy, co do którego istnieje podstawa do jego ubezwłasnowolnienia.
Nadzór sądu nad wykonywaniem czynności z zakresu zabezpieczenia spadku i sporządzania spisu inwentarza
Projekt nowelizacji włącza do Kodeksu postępowania cywilnego regulacje dotyczące kwestii nadzoru sądu nad wykonywaniem czynności z zakresu zabezpieczania spadku i sporządzania spisu inwentarza, w tym skargi na czynności komornika oraz przepisów o postępowaniu w przedmiocie zabezpieczenia spadku i sporządzenia spisu inwentarza, jak również kosztów tych postępowań. Zmiana przepisów procedury cywilnej w zakresie zabezpieczenia spadku i spisu inwentarza podyktowana jest koniecznością przeniesienie szeregu uregulowań zawartych aktualnie w rozporządzeniu w sprawie szczegółowego trybu postępowania przy zabezpieczaniu spadku i sporządzaniu spisu inwentarza do kodeksu postępowania cywilnego, ze względu na ich ustawowy charakter.
