W założeniach projektu ustawy przewidziano dwie kategorie podmiotów innych niż osoby fizyczne, władnych wydawać opinie na potrzeby wymiaru sprawiedliwości. Pierwsza kategoria będzie obejmować podmioty wskazane zbiorczo − m.in. zakłady medycyny sądowej uczelni medycznych, policyjne laboratoria kryminalistyczne, instytuty badawcze, rodzinne ośrodki diagnostyczno-konsultacyjne. Tego rodzaju podmioty będą – zgodnie z przyjętymi założeniami – uprawnione do sporządzania ekspertyz bez konieczności ubiegania się o wpis na listę. Do drugiej kategorii należą jednostki organizacyjne działające w dowolnej formie − osoby prawne bądź jednostki nieposiadające osobowości prawnej − względem, których zostaną ustanowione wymogi warunkujące wpis na listę instytucji uprawnionych do opiniowania.
W projekcie przewidziano niezbędne minimalne wymogi, jakie zostaną wprowadzone do ustawy:
- posiadanie odpowiedniego potencjału kadrowego, w tym zatrudnianie (bądź pozostawanie w innym stosunku prawnym, np. zlecenia) osób spełniających kryteria pozwalające na ubieganie się o uzyskanie statusu biegłego sądowego w dziedzinie, w której zamierza opiniować instytucja,
- posiadanie, o ile to konieczne, właściwego zaplecza technicznego do wykonywania czynności związanych z przygotowywaniem ekspertyz.
Spełnienie tych kryteriów będzie podlegało weryfikacji w toku ustanawiania instytucji specjalistycznej, podobnie jak ma to miejsce w przypadku kandydatów na biegłych sądowych. Prezes sądu okręgowego będzie mógł powołać komisję, bądź indywidualnego eksperta do oceny spełniania warunków organizacyjno-technicznych przez instytucję ubiegającą się o ustanowienie. Ponadto, podobnie jak w przypadku biegłych sądowych, prezes sądu okręgowego będzie uprawniony do zawieszenia uprawnienia instytucji do wydawania opinii lub pozbawienia jej statusu instytucji specjalistycznej.
W projekcie przewidziano również, że prezes sądu okręgowego obowiązkowo skreśli instytucję specjalistyczną z listy instytucji uprawnionych do opiniowania w określonych przypadkach:
- na wniosek tej instytucji,
- w sytuacji jej likwidacji,
- utraty przez instytucję warunków organizacyjno-technicznych lub utraty warunków do ustanowienia biegłym przez osobę stale współpracującą w instytucją.
Ponadto, na mocy nowych przepisów ma zostać wprowadzony obowiązek ukończenia przez biegłego szkolenia z zakresu przepisów dotyczących statusu biegłego, jego praw i obowiązków w procesie oraz zasad przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego. Szkolenia biegłych będą organizowane przez prezesów sądów okręgowych.
