Bigamia jest również przestępstwem i jest opisana w art. 206 kodeksu karnego. Skoro w sferę ochrony zasady monogamii wchodzą również przepisy prawa karnego, należy zauważyć, że zasada monogamii jest bardzo silną zasadą w polskim porządku prawnym. Odpowiedzialności karnej podlega jedynie osoba pozostająca w ważnym związku małżeńskim, nie popełnia go natomiast drugi nupturient, o ile oczywiście również nie pozostaje w związku małżeńskim.Zdarzają się sytuacje, kiedy małżeństwo zawarła osoba dlatego, że jej poprzedni małżonek został uznany za zmarłego, a następnie okazuje się, że małżonek żyje. Uznanie za zmarłego pociąga za sobą wszelkie skutki prawne śmierci danej osoby (odpis prawomocnego orzeczenia sądu o uznaniu za zmarłego poprzedniego małżonka, stanowi dowód ustania małżeństwa), więc małżonek osoby uznanej za zmarłą może zawrzeć ponowne małżeństwo.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30 czerwca 1971 r., II CR 204/71, OSNCP 1972, nr 1, poz. 18, orzekł, że decydującym czynnikiem ustania małżeństwa w sytuacji, gdy uznany za zmarłego małżonek w rzeczywistości żyje, jest zawarcie małżeństwa w dobrej wierze. Datą ustania małżeństwa w takim przypadku nie jest chwila oznaczona w art. 55 § 1 k.c., tj. ta, która w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego została oznaczona jako chwila jego śmierci, lecz data zawarcia nowego małżeństwa. W świetle bowiem art. 55 § 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, uznanie za zmarłego jednego z małżonków, który w rzeczywistości żyje, nie przekreśla bytu prawnego małżeństwa, ale daje jedynie możność zawarcia drugiemu małżonkowi nowego małżeństwa w przypadku, gdy strony nowego małżeństwa są w dobrej wierze, tzn. nie wiedzą, że małżonek uznany za zmarłego żyje.
Jeżeli jednak nowe małżeństwo zostało zawarte w złej wierze przez oboje małżonków albo gdy o tym, że osoba uznana za zmarłą żyje, wiedział jej małżonek nowe małżeństwo nie będzie mogło zostać unieważnione, lecz nie wyłącza to odpowiedzialności karnej za przestępstwo bigamii. Pomimo bowiem prawomocnego uznania osoby za zmarłą, w przypadku gdy ona żyje, jej współmałżonka obowiązuje zakaz zawarcia małżeństwa (wyrok SN z dnia 3 lutego 1970 r., II CR 517/69, OSNCP 1971, nr 2, poz. 26 – por. szerzej uwagi do art. 55).
Osobą uprawnioną do żądania unieważnienia małżeństwa bigamicznego jest każdy, kto ma w tym interes prawny.
Małżeństwa zawartego z naruszeniem zakazu bigamii nie można unieważnić, jeżeli poprzednie małżeństwo:
1) ustało wskutek śmierci (albo uznania za zmarłego) małżonka, który nie zawarł małżeństwa bigamicznego (por. także orzeczenie SN z dnia 4 czerwca 1979 r., II CR 161/79 stwierdzające, że art. 18 nie otwiera drogi do unieważnienia małżeństwa, które było bigamiczne, ale następnie wskutek ustania poprzedniego małżeństwa przestało nim być i nie mogło być unieważnione wobec treści art. 13 § 3; OSNC 1980, nr 3, poz. 50),
2) ustało na skutek orzeczenia rozwodu,
3) zostało unieważnione.
Źródło:
– ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.),
– ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 z późn. zm.),
– „Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz” pod red. Henryka Doleckiego.
