Wczoraj Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczący właśnie regulacji w zakresie zaskarżenia orzeczenia w przedmiocie kosztów procesu zasądzonych po raz pierwszy przez sąd odwoławczy. Trybunał uznał, że orzeczenie o kosztach procesu w postępowaniu karnym, jako dotyczące praw podmiotów występujących w procesie karnym i realizujących w tym procesie swoje interesy majątkowe, wydane po raz pierwszy na tle głównej sprawy karnej, powinno być traktowane jako orzeczenie wydane w pierwszej instancji w rozumieniu art. 78 konstytucji, bez względu na to, jaki status ma wydający je sąd w sprawie głównej.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 426 § 1 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego, w brzmieniu nadanym przez art. 1 ustawy z 20 stycznia 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego, w zakresie, w jakim dotyczy zaskarżenia orzeczenia w przedmiocie kosztów procesu zasądzonych po raz pierwszy przez sąd odwoławczy, jest niezgodny z art. 78 w związku z art. 45 ust. 1 konstytucji. Co istotne, przepis ten we wskazanym zakresie, traci moc obowiązującą z upływem 9 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw.
Należy wskazać, że orzeczenia, które dotyczą kosztów procesu karnego mogą odnosić się do różnych podmiotów – zarówno publicznych (Skarb Państwa), jak i prywatnych (pełnomocnicy z urzędu, uczestnicy postępowania). Wobec tego, różne podmioty mogą zatem być zainteresowane zaskarżeniem orzeczenia sądu w sprawie kosztów procesu. Podmioty te – w zakresie dotyczącym kosztów procesu – chronią przy tym różne dobra gwarantowane im konstytucyjnie. Przy czym bez wątpienia należy uznać, że dobrem chronionym przez wszystkie podmioty prywatne uczestniczące w procesie karnym – w zakresie odnoszącym się do kosztów procesu – jest ochrona praw majątkowych (art. 64 ust. 2 konstytucji).
Podkreślenia wymaga, że Trybunał Konstytucyjny uznał, że orzekanie o kosztach procesu w postępowaniu karnym – chociaż uboczne w stosunku do głównego postępowania karnego, w którym rozstrzyga się o przypisaniu odpowiedzialności – stanowi odrębną sprawę w rozumieniu art. 45 ust. 1 konstytucji, do której mają zastosowanie gwarancje wynikające m.in. z art. 78 konstytucji. Sąd rozstrzyga bowiem w tym orzeczeniu o ekonomicznym ciężarze procesu, obligując określone podmioty do jego poniesienia. Orzeczenie to – zważywszy na to, że dotyczy praw podmiotów występujących w procesie karnym i realizujących w tym procesie swoje interesy majątkowe, wydane po raz pierwszy na tle głównej sprawy karnej, powinno być traktowane jako orzeczenie wydane w pierwszej instancji w rozumieniu art. 78 konstytucji, bez względu na to, jaki status ma wydający je sąd w sprawie głównej. W konsekwencji orzeczenie takie, co do zasady, ma być zaskarżalne.
Pomimo, że przepis art. 78 zdanie 2 konstytucji przewiduje możliwość wprowadzenia wyjątków od zasady zaskarżalności orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji, to na tle tej sprawy Trybunał Konstytucyjny nie znalazł uzasadnienia dla takiego wyjątku. Ponadto, Trybunał zwrócił uwagę na to, że ustawodawca może ukształtować zasady postępowania karnego w taki sposób, że zaskarżenie przez zainteresowany podmiot orzeczenia o kosztach procesu nie będzie tamowało rozpoznania sprawy głównej lub wykonania prawomocnego orzeczenia. Na koniec należy jeszcze raz zaznaczyć, że Trybunał odroczył utratę mocy obowiązującej niekonstytucyjnego przepisu o dziewięć miesięcy, dając ustawodawcy czas na dostosowanie przepisu do wymagań konstytucyjnych.
Podstawa prawna:
art. 426 § 1 i 2 ustawy z 6 czerwca 1997 roku – Kodeks postępowania karnego w brzmieniu nadanym przez art. 1 ustawy z 20 stycznia 2011 roku o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz ustawy – Kodeks karny skarbowy (Dz. U. 2011 nr 48 poz. 245)
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 lutego 2015 r., sygn. akt K 34/12
