Zgodnie z treścią art. 540 Kodeksu postępowania karnego, postępowanie sądowe zakończone prawomocnym orzeczeniem wznawia się, jeżeli:
- w związku z postępowaniem dopuszczono się przestępstwa, a istnieje uzasadniona podstawa do przyjęcia, że mogło to mieć wpływ na treść orzeczenia,
- po wydaniu orzeczenia ujawnią się nowe fakty lub dowody nie znane przedtem sądowi, wskazujące na to, że:
– skazany nie popełnił czynu albo czyn jego nie stanowił przestępstwa lub nie podlegał karze,
– skazano go za przestępstwo zagrożone karą surowszą albo nie uwzględniono okoliczności zobowiązujących do nadzwyczajnego złagodzenia kary albo też błędnie przyjęto okoliczności wpływające na nadzwyczajne obostrzenie kary,
– sąd umorzył lub warunkowo umorzył postępowanie karne błędnie przyjmując popełnienie przez oskarżonego zarzucanego mu czynu.
Pamiętajmy, że postępowanie wznawia się na korzyść strony, jeżeli Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą przepisu prawnego, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie – wznowienie nie może nastąpić na niekorzyść oskarżonego. Postępowanie wznawia się na korzyść oskarżonego, gdy potrzeba taka wynika z rozstrzygnięcia organu międzynarodowego działającego na mocy umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską.
KPK przewiduje, że jednym ze sposobów wzruszenia prawomocnego wyroku w zapadłego postępowaniu karnym jest zatem złożenie wniosku o wznowienie postępowania. Art. 547 § 1 tej ustawy wskazuje przy tym, że na postanowienie oddalające powyższy wniosek lub pozostawiające go bez rozpoznania przysługuje zażalenie, chyba że orzekł o tym sąd apelacyjny lub Sąd Najwyższy. Przepis ten stał się ostatnio przedmiotem badania Trybunału Konstytucyjnego.
TK w wyroku z dnia 11 czerwca 2013 r. (sygn. akt SK 23/10) orzekł, że art. 547 § 1 KPK nie jest niezgodny z art. 78 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji. Powołane przez osobę skarżącą przepisy ustawy zasadniczej wskazują, że wszyscy są wobec prawa równi i mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Każda ze stron ma także prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Wyjątki od tej zasady oraz tryb zaskarżania może określać jednak ustawa. Skarżąca kwestionowała regulację KPK w zakresie, w jakim nie przewiduje zażalenia od postanowienia oddalającego wniosek o wznowienie postępowania lub pozostawiającego go bez rozpoznania wydanego przez sąd apelacyjny lub Sąd Najwyższy. Jak się okazało przepis jest całkowicie zgodny z Konstytucją RP. W uzasadnieniu swojego stanowiska Trybunał podkreślił, że że postanowienie wydane na podstawie art. 547 § 1 KPK przez sąd apelacyjny lub Sąd Najwyższy nie jest orzeczeniem wydanym w pierwszej instancji. Przemawiał za tym argument, że postępowanie z wniosku o wznowienie postępowania, prowadzone przed sądem apelacyjnym lub Sądem Najwyższym na podstawie art. 547 § 1 KPK, nie jest postępowaniem prowadzonym przed sądem, przed którym rozpoczyna się postępowanie kończące się rozstrzygnięciem co do istoty sprawy. Sam fakt podejmowania po raz pierwszy przez sąd apelacyjny lub Sąd Najwyższy decyzji co do wznowienia postępowania nie oznacza, że jest to rozstrzygnięcie pierwszoinstancyjne. Sąd apelacyjny lub Sąd Najwyższy, orzekając w kwestii wznowienia postępowania karnego, nie rozpoczyna postępowania, w wyniku którego ma zostać wydane rozstrzygnięcie co do istoty sprawy. Istotą sprawy jest bowiem kwestia odpowiedzialności karnej oskarżonego. Sąd apelacyjny lub Sąd Najwyższy orzekając w przedmiocie wznowienia postępowania nie odnosi się w ogóle do istoty sprawy, a jedynie bada, czy istnieją podstawy do wznowienia postępowania.
Podobne stanowisko w omawianej materii zajął także Sąd Najwyższy – w postanowieniu z dnia 17 października 2012 r. (sygn. akt IV KZ 59/12) stwierdził bowiem, że na postanowienie sądu apelacyjnego oddalające wniosek o wznowienie postępowania zażalenie nie przysługuje. Zastosowanie przepisów art. 547 KPK do wniosków o wznowienie postępowania w sprawach o zadośćuczynienie i odszkodowanie przeprowadzone na podstawie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego jest niewątpliwe i wynika z normy art. 8 ust. 3 tej ustawy.
