Istnieje wiele przepisów prawa, które odnoszą się do odpowiedzialności opiekunów małoletnich dzieci. Nie są to przepisy spójne a często określony wiek determinuje ewentualną odpowiedzialność. W zależności od ustalenia określonych okoliczności, pozostawienie małoletniego dziecka bez opieki i nadzoru osoby pełnoletniej, jest co do zasady zabronione i w zależności od okoliczności naruszać może określone normy prawa, w tym prawa karnego.
Jak wynika np. z treści art. 82 § 6 k. w. (kodeksu wykroczeń), osoba, która pozostawia małoletniego do lat 7 w okolicznościach, w których istnieje prawdopodobieństwo wzniecenia przez niego pożaru, podlega karze grzywny albo karze nagany. Również przepis art. 106 kodeksu wykroczeń określa, że każda osoba, która ma obowiązek opieki lub nadzoru nad małoletnim do lat 7 albo nad inną osobą niezdolną rozpoznać lub obronić się przed niebezpieczeństwem, dopuszcza do jej przebywania w okolicznościach niebezpiecznych dla zdrowia człowieka, podlega karze grzywny albo karze nagany. Dla odpowiedzialności zatem sprawcy tych wykroczeń konieczne jest aby małoletni nie osiągnął wieku 7 lat, który stanowią znamię tych czynów. Pozostawienie zatem dziecka, które ma ukończony ten wiek nie będzie stanowić wykroczenia, o ile nie zachodzi okoliczność, że dziecko to nie zostanie uznane za inną osobę niezdolną rozpoznać lub obronić się przed niebezpieczeństwem.
Niezależnie od wszystkiego należy zaznaczyć, że wyrządzenie szkody przez małoletniego, który nie ukończył lat 13, jeżeli nie pozostawał on po odpowiednim nadzorem, powodować będzie odpowiedzialność prawną przedstawicieli ustawowych (art. 427 k.c.), chyba że osoba, na której z mocy prawa lub umowy nadzór ciążył uczyniła zadość obowiązkowi nadzoru albo że szkoda byłaby powstała także przy starannym wykonywaniu nadzoru.
Ponadto jak wynika z treści art. 210 § 1 k.k. (kodeksu karnego) karze pozbawienia wolności do lat 3 podlega osoba, która wbrew obowiązkowi troszczenia się o małoletniego poniżej lat 15 albo o osobę nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny osobę tę porzuca. Z przepisu tego wynika jednoznacznie, że ochronie prawnej podlega małoletnie dziecko do lat 15 lub osoba powyżej lat 15 ale nieporadna ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny. Przepis ten ma na celu zagwarantowanie prawa do opieki osób, które nie są dostatecznie samodzielne. Przepis ten chroni bezpieczeństwo i życie małoletnich lub nieporadnych przed niebezpieczeństwem mogącym im grozić w razie braku opieki ze strony osób do tego zobowiązanych. Aby mówić o odpowiedzialności karnej z art. 210 § 1 k.k. musi nastąpić porzucenie osoby małoletniej lub nieporadnej. W wyroku z dnia 04.06.2001 roku sygn.. akt V KKN 94/99, Sąd Najwyższy uznał, że porzucenie oznacza działanie polegające na opuszczeniu dziecka lub osoby nieporadnej, połączone z zaprzestaniem troszczenia się o nią, bez zapewnienia jej opieki ze strony innych osób. Do istoty porzucenia należy więc pozostawienie osoby, nad którą miała być roztoczona opieka własnemu losowi, przy czym chodzi tu nie tylko o zaprzestanie sprawowania opieki nad osobą małoletnią lub nieporadną, lecz także o uniemożliwienia takiej osobie udzielenia natychmiastowego wsparcia. Należy zaznaczyć, że w momencie porzucenia osoba porzucania niemająca 15 lat lub osoba nieporadna nie muszą znajdować się w niebezpieczeństwie. To właśnie owo porzucenie może i typowo doprowadza do zagrożenia tych osób. Nie jest także istotny czas, w jakim osoby uprawnione pozostały bez opieki. W wielu jednak konkretnych wypadkach czas pozostawienia bez opieki będzie rozstrzygał o tym, czy miało miejsce porzucenie.
Odpowiedzialności karnej podlegać będzie także opiekun, który zgodnie z treścią art. 160 § 2 k.k. (kodeksu karnego) naraża małoletniego na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. W tym przypadku odpowiedzialności podlega także sprawca, który działa nieumyślnie. W tym przepisie wystarczającą przesłanką dla odpowiedzialności karnej jest aby wystąpiło bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, nie musi nastąpić skutek, wystarcza zagrożenie, które jednakże winno być realne.
Jak widać z wyżej opisanych przepisów, prawidłowo sprawowana opieka nad małoletnim jest istotna nie tylko z punktu widzenia uchylenia się od odpowiedzialności cywilnej za wyrządzoną przez małoletniego, który nie ukończył lat 13 szkodę, ale również z punktu widzenia odpowiedzialności karnej opiekuna, dla zaistnienia, której wystarczy już samo pozostawienie małoletniego bez właściwej opieki. Oczywiście każda sprawa winna być odpowiednio przeanalizowana, a odpowiedzialność karna winna dotyczyć tylko tych sytuacji, w których opiekunowi można przypisać winę, choćby nieumyślną – jak w przypadku czynu z art. 160 § 2 k.k.
Jarosław Olejarz
