Niestety, życie pisze często inne scenariusze. Byli małżonkowie, nie mogąc się ze sobą pogodzić nawet po rozwodzie, robią wszystko, by sobie zaszkodzić. Nie zważają przy tym na dobro i uczucia własnych dzieci. Bardzo często to one stanowią „kartę przetargową” we wzajemnych sporach. Bywa też tak, że były mąż, nie mogąc pogodzić się z odejściem żony, robi wszystko, by nadal pokazywać jej swoją dominację, wskutek czego dochodzi to sytuacji, w których grozi, że odbierze matce ich wspólne dzieci. Pojawia się więc pytanie, czy i kiedy były mąż może domagać się pozbawienia byłej żony władzy rodzicielskiej nad wspólnymi dziećmi.
Przesłanki pozbawienia władzy rodzicielskiej
Zgodnie z normą art. 111 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej zwanego k.r.o.), jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice jej nadużywają lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców bądź jednego z nich władzy rodzicielskiej.
Mając na uwadze powyższe, można stwierdzić, że pozbawienie władzy rodzicielskiej następuje wówczas, gdy:
1. władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody, np. przewlekłej choroby albo choroby psychicznej;
2. władza rodzicielska jest nadużywana, co przejawia się np. w pozbawieniu dziecka kontaktu z drugim rodzicem czy z resztą rodzeństwa;
3. rodzice albo rodzic w sposób rażący zaniedbują swoje obowiązki względem dziecka, np. wskutek nadużywania alkoholu.
Sąd opiekuńczy dokładnie bada, czy wystąpiło jakiekolwiek zdarzenie, które uzasadniałoby pozbawienie rodzica władzy rodzicielskiej. Dlatego brak którejkolwiek z przesłanek wymienionych w art. 111 § 1 k.r.o. skutkuje oddaleniem wniosku i pozostawieniem władzy rodzicielskiej w stanie niezmienionym.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej jako środek ostateczny
Prawo rodzinne zezwala na stosowanie sankcji w postaci pozbawienia władzy rodzicielskiej tylko w ostateczności. Oznacza to, że sąd opiekuńczy wpierw zastosuje środki określone w art. 109 § 2 k.r.o., a dopiero gdy okażą się one nieskuteczne, orzeknie o pozbawieniu władzy rodzicielskiej. Sąd opiekuńczy może tym samym w drodze zarządzenia:
1. zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania, w szczególności do pracy z asystentem rodziny czy realizowania innych form pracy z rodziną;
2. skierować małoletniego do placówki wsparcia dziennego, określonej w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej;
3. skierować rodziców do placówki albo specjalisty, zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń;
4. określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, albo poddać rodziców innym ograniczeniom, którym podlega opiekun;
5. poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego;
6. skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi;
7. zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo w instytucjonalnej pieczy zastępczej lub powierzyć tymczasowo pełnienie funkcji rodziny zastępczej małżonkom lub osobie, niespełniającym warunków dotyczących rodzin zastępczych w zakresie niezbędnych szkoleń, określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.
Dopiero gdy mimo udzielonej rodzinie pomocy nie ustały przyczyny orzeczenia środka wskazanego wyżej w pkt. 1–7, wówczas w imię ochrony dobra dziecka sąd może pozbawić rodziców albo rodzica władzy rodzicielskiej, a w szczególności zrobi to wtedy, gdy rodzić ten albo rodzice trwale nie interesują się dzieckiem.
Wyjątkowo sąd może orzec pozbawienie władzy rodzicielskiej bez zastosowania środków opisanych w art. 109 § 2 k.r.o. Ma to miejsce wówczas, gdy istnieje realne zagrożenie dobra dziecka, wywołane przez rodzica (zob. postanowienie SN z dnia 11 stycznia 2000 roku, I CKN 1072/99), np. w wyniku stosowania przemocy fizycznej lub psychicznej.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej nie jest definitywne
Jeżeli ustały przyczyny stanowiące podstawę orzeczenia pozbawienia władzy rodzicielskiej, sąd opiekuńczy może ją przywrócić.
Podstawa prawna:
Art. 109, art. 111 Ustawy z dnia 25 lutego 1964 roku – Kodeks rodzinny i opiekuńczy.
