Ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy ten czyn stanowi przestępstwo
W pierwszej kolejności postępowanie przygotowawcze ma na celu stwierdzenie, czy określone zdarzenie faktycznie nastąpiło i czy rzeczywiście przestępstwo zostało popełnione. Trzeba bowiem mieć pewność, że przestępstwo w ogóle miało miejsce. Ponieważ do wszczęcia postępowania przygotowawczego wystarczy tylko istnienie uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa, dlatego też w toku wszczętego postępowania należy to podejrzenia poddać weryfikacji, badając, czy popełniony został czyn zabroniony oraz w jakim stopniu jest on społecznie szkodliwy. Nie należy zapominać, że pełna ocena przestępności czynu możliwa jest dopiero po wykryciu osoby, która go dokonała, określeniu jej winy i sprawdzeniu czy nie zachodzą okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną.
Wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy
Zadaniem postępowania przygotowawczego jest również wykrycie sprawcy lub sprawców, ewentualnych pomocników, podżegaczy oraz innych osób, których przestępstwo pozostaje w związku z przestępstwem sprawcy. Nie należy zapominać, że oskarżenie do sądu może być wniesione przeciwko określonej konkretnie osobie. W celu wykrycia sprawcy można dokonywać różnych czynności dowodowych oraz innych czynności, w tym przeszukania pomieszczeń lub innych miejsc. Wykrycie sprawcy następuje wówczas, gdy organ ścigania dysponuje danymi uzasadniającymi dostatecznie podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba. W razie potrzeby sprawcę trzeba ująć, a gdy zachodzi konieczność, należy zastosować areszt tymczasowy lub inny środek zapobiegawczy.
Zebranie danych o sprawcy
W toku postępowania przygotowawczego trzeba również zebrać wszelkie dane o osobie sprawcy. Polega to na ustaleniu jego tożsamości, wieku, stosunków rodzinnych, majątkowych, wykształcenia, zawodu, źródła dochodu oraz danych o jego karalności. Jeżeli podejrzany był już prawomocnie skazany, dla ustalenia czy przestępstwo zostało popełnione w warunkach recydywy, dołącza się do akt postępowania odpis lub wyciąg wyroku oraz dane dotyczące odbycia kary. W razie potrzeby, a w szczególności gdy niezbędne jest ustalenie danych co do właściwości i warunków osobistych oraz dotychczasowego sposobu życia podejrzanego prokurator zarządza przeprowadzenie wywiadu środowiskowego przez kuratora sądowego lub inny podmiot uprawniony na podstawie odrębnych przepisów, a w szczególnie uzasadnionych wypadkach przez policję. Warto wiedzieć, że przeprowadzenie wywiadu środowiskowego jest obowiązkowe w sprawach o zbrodnie, oraz w stosunku do podejrzanego, który w chwili czynu nie ukończył 21 roku życia, jeżeli zarzucono mu popełnienie umyślnego występku przeciwko życiu. Co ważne, wywiadu środowiskowego można nie przeprowadzać w stosunku do podejrzanego, który nie ma w kraju stałego miejsca zamieszkania. Wynik wywiadu środowiskowego powinien między innymi zawierać:
– zwięzły opis dotychczasowego życia podejrzanego oraz dokładne informacje o jego środowisku, w tym rodzinnym, szkolnym lub zawodowym, a nadto informacje o jego stanie majątkowym i źródłach dochodów,
– informacje dotyczące stanu jego stanu zdrowia, a także o nadużywaniu przez niego alkoholu, środków odurzających, środków zastępczych lub substancji psychotropowych,
– własne spostrzeżenia i konkluzje osoby przeprowadzającej wywiad, zwłaszcza dotyczące właściwości i warunków osobistych oraz dotychczasowego sposobu życia podejrzanego.
Wyjaśnienie okoliczności sprawy
Postępowanie przygotowawcze ma również na celu wyjaśnienie wszystkich okoliczności danej sprawy. Trzeba więc ustalić czas, miejsce i sposób popełnienia przestępstwa i jego skutki. Konieczne jest także ustalenie okoliczności decydujących o umyślności bądź nieumyślności oraz formie popełnienia przestępstwa. Należy również wyjaśnić, czy nie zachodzą okoliczności ewentualnie wyłączające odpowiedzialność karną , takie jak np. obrona konieczna, stan wyższej konieczności, niepoczytalność lub poczytalność ograniczona. Niezbędne jest także ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów szkody.
Zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów
Celem postępowania przygotowawczego jest także zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów. Utrwalenie dowodów następuje głównie wskutek spisania w protokołach wyjaśnień podejrzanego i zeznań świadków, poprzez uzyskanie pisemnych opinii biegłych, odnalezienie w razie potrzeby za pomocą przeszukania oraz zabezpieczenie rzeczy i dokumentów, protokolarne dokonanie oględzin miejsc, osób lub rzeczy. Oprócz protokołów liczą się wszelkie notatki urzędowe, czy wywiady środowiskowe. Nie należy zapominać o innych dowodach w postaci dokumentów, czy to urzędowych, czy prywatnych, takich jak wyciągi z ksiąg przedsiębiorstw, spisy remanentowe, akty notarialne, urzędowe zaświadczenia i opinie, dane o karalności.
Wyjaśnienie okoliczności, które sprzyjały popełnieniu czynu
W toku postępowanie przygotowawczego należy także dążyć do wyjaśnienia okoliczności, które sprzyjały popełnieniu czynu. Ma to pomóc w zapobieganiu przestępstwom w przyszłości.
