Nieuczciwość kontrahentów opiera się przede wszystkim na przekazywaniu zdobytych pieniędzy osobom trzecim, tak aby w razie ewentualnego sporu można było powołać się na brak płynności finansowej i niemożność realizacji swojej części zobowiązania. Na chwilę obecną takie praktyki nie należą do rzadkości – duża liczba nowych sklepów (głownie zakładanych i prowadzonych w Internecie) zawiera liczne umowy sprzedaży, pobiera od swoich klientów sumy pieniężne, po czym nie realizuje zobowiązania (nie wykonuje usługi lub nie dostarcza zamawianego towaru). Jednocześnie konsument nie ma możliwości odzyskania wpłaconych pieniędzy, ponieważ wg nieuczciwego kontrahenta nie dysponuje on żadnymi środkami finansowymi (z reguły ze względu na upadłość przedsiębiorstwa). W takiej sytuacji pokrzywdzeni konsumenci mogą skorzystać z pomocy art. 59 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym w razie zawarcia umowy, której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej, osoba ta może żądać uznania umowy za bezskuteczną w stosunku do niej, jeżeli strony o jej roszczeniu wiedziały albo jeżeli umowa była nieodpłatna. Uznania umowy za bezskuteczną nie można jednak żądać po upływie roku od jej zawarcia.
Jak zaznaczył Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 lutego 2013 r. (sygn. akt II CSK 230/12), sankcja bezskuteczności względnej czynności prawnej – o której mowa w art. 59 KC – zapewnia ochronę osobie trzeciej przez ograniczenie podmiotowe skutków prawnych umowy fraudacyjnej, motywowane względami wywodzonymi z zasady pacta sunt servanta (zasada przestrzegania i wykonywania zawieranych umów), zgodnie z którą, kto raz zobowiązał się do określonego świadczenia nie powinien zawierać umów niweczących taką możliwość. Przesłankami uwzględnienia żądania na tej podstawie prawnej jest istnienie roszczenia, związek przyczynowy między umową fraudacyjną a niemożnością zaspokojenia roszczenia oraz wiedza stron kwestionowanej umowy o roszczeniach osoby trzeciej, chyba że umowa była nieodpłatna. Warto przy tym zaznaczyć, że roszczenie chronione na podstawie art. 59 KC nie musi być wprawdzie wymagalne, musi jednak istnieć. Zgodnie z art. 6 KC ciężar udowodnienia wszystkich przesłanek wymaganych przez art. 59 KC spoczywa na wierzycielu żądającym ochrony swego roszczenia. Dotyczy to także przesłanki istnienia tego roszczenia.
Kolejną pomocną instytucją jest tzw. skarga pauliańska. Zgodnie z art. 527 i 528 KC, gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
