W pierwszej kolejności może starać się o świadczenie z funduszu alimentacyjnego. Niezależnie od tego, czy takie świadczenie jej przysługuje może również złożyć wniosek o podjęcie stosownych działań wobec dłużnika. Świadczenia z funduszu alimentacyjnego są przyznawane, jeżeli egzekucja alimentów jest bezskuteczna.
Bezskuteczność egzekucji ma miejsce wówczas, gdy w wyniku egzekucji w okresie ostatnich dwóch miesięcy nie wyegzekwowano pełnej należności z tytułu zaległych i bieżących zobowiązań alimentacyjnych. Za bezskuteczną egzekucję uważa się również niemożność wszczęcia lub prowadzenia egzekucji alimentów przeciwko dłużnikowi alimentacyjnemu przebywającemu poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej. W tym ostatnim przypadku może to wynikać z braku podstawy prawnej do pojęcia czynności zmierzających do wykonania tytułu wykonawczego w miejscu zamieszkania dłużnika czy braku możliwości wskazania przez osobę uprawnioną miejsca zamieszkania dłużnika alimentacyjnego za granicą.
Świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługują osobie uprawnionej do ukończenia przez nią 18 roku życia. W przypadku, gdy osoba uprawniona uczy się w szkole lub szkole wyższej termin ten ulega wydłużeniu do ukończenia przez nią 25 roku życia. Jeżeli taka osoba posiada orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności wówczas świadczenia te są przyznawane bezterminowo.
Alimenty z funduszu nie przysługują w sytuacji, gdy osoba uprawniona została umieszczona w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie lub w pieczy zastępczej albo zawarła związek małżeński. Kryterium uzyskania takich alimentów jest dochód rodziny, który w przeliczeniu na osobę w rodzinie nie może przekroczyć kwoty 725 zł. Świadczenia te przysługują w wysokości bieżąco ustalonych alimentów, nie wyższej jednak niż 500 zł. Organem właściwym do składania wniosków o przyznanie świadczenia alimentacyjnego są wójtowie/burmistrzowie/prezydenci miast właściwi ze względu na miejsce zamieszkania osoby uprawnionej do świadczeń alimentacyjnych. W praktyce tymi sprawami zajmują się ośrodki pomocy społecznej. W przypadku bezskuteczności egzekucji osoba uprawniona do alimentów może również złożyć w swojej gminie wniosek o podjęcie działań wobec dłużnika alimentacyjnego.
Do wniosku należy dołączyć zaświadczenie organu prowadzącego postępowanie egzekucyjne o bezskuteczności egzekucji zawierające informacje o stanie egzekucji, przyczynach jej bezskuteczności oraz o działaniach podejmowanych w celu wyegzekwowania zasądzonych alimentów. Po otrzymaniu takiego wniosku właściwy organ występuje z wnioskiem do gminy właściwej dla miejsca zamieszkania dłużnika o podjęcie konkretnych działań. Takie działania muszą zostać podjęte także wtedy, gdy osobie uprawnionej zostaną przyznane świadczenia z funduszu alimentacyjnego oraz wówczas, gdy zostanie ona umieszczona w pieczy zastępczej. Najpierw przeprowadzany jest wywiad alimentacyjny.
Jego celem jest ustalenie sytuacji rodzinnej, dochodowej i zawodowej dłużnika alimentacyjnego, stanu zdrowia a także przyczyn niełożenia na osobę uprawnioną. Odbiera się również od niego oświadczenie majątkowe, które składa się pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, o czym należy dłużnika poinformować. Gmina może też wystąpić o odpowiednie informacje do kierownika ośrodka pomocy społecznej, jeżeli posiada on wywiad środowiskowy na ten temat. Gdy okazuje się, że dłużnik nie ma pracy i właśnie to jest powodem uchylania się od płacenia alimentów, gmina zobowiązuje go do zarejestrowania się jako bezrobotny albo poszukujący pracy oraz informuje powiatowy urząd pracy o konieczności aktywizacji zawodowej dłużnika.
Jeżeli dłużnik uniemożliwia przeprowadzenie wywiadu alimentacyjnego lub odmówił złożenia oświadczenia majątkowego, zarejestrowania jako bezrobotny (poszukujący pracy), czy przyjęcia bez uzasadnionej przyczyny odpowiedniego zatrudnienia, gmina wszczyna postępowanie dotyczące uznania go za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych.
Decyzji o uznaniu dłużnika za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych nie wydaje się wobec osoby, która przez okres ostatnich 6 miesięcy wywiązywała się w każdym miesiącu ze zobowiązań alimentacyjnych w kwocie nie niższej niż 50% kwoty bieżąco ustalonych alimentów. Jeżeli taka decyzja stanie się ostateczna gmina kieruje wniosek do starosty o zatrzymanie prawa jazdy dłużnika, dołączając odpis tej decyzji, oraz składa wniosek o ściganie za przestępstwo określone w art. 209§1 Ustawy z dnia 6 czerwca 1997r. Kodeks karny, czyli przestępstwo niealimentacji. Przestępstwo to jest zagrożone grozi karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat dwóch. Na podstawie takiego wniosku starosta wydaje decyzję o zatrzymaniu prawa jazdy. Dłużnik, który zalega z płatnością alimentów przez co najmniej 6 miesięcy jest również wpisywany do biura informacji gospodarczej, co oczywiście utrudni mu zaciąganie kredytów. Jeśli egzekucja komornicza nie przynosi rezultatów a świadczenia z funduszu alimentacyjnego nie przysługują, osoba uprawniona może wystąpić o alimenty względem najbliższej rodziny dłużnika, np. rodziców lub rodzeństwa.
