Spis treści
Powództwo o ustalenie nieistnienia umowy
Do powództw o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego należą też powództwa o ustalenie nieważności czynności prawnej (np. powództwo o ustalenie nieważności umowy). Powództwo to jest określone w art. 189 KPC – powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Aby skorzystać z powództwa o ustalenie, należy spełnić określone warunki, a mianowicie:
- w drodze takiego powództwa można żądać tylko ustalenia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa,
- powództwo o ustalenie może wytoczyć ten, kto ma interes prawny w tym ustaleniu (interes prawny zachodzi, jeżeli sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni osobie wnoszącej powództwo ochronę jej interesów),
- powództwo o ustalenie może wytoczyć podmiot, który ma czynną legitymację procesową (czyli podmiot, który w konkretnej sprawie wobec przeciwnika ma interes prawny w ustaleniu istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, albo prokurator).
Ważny interes prawny
Ważny w tej materii jest również wyrok Sądu najwyższego z dnia 5 kwietnia 2012 r. (sygn. akt II CSK 473/11), zgodnie z którym powództwo o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa przysługuje zawsze wtedy, gdy powód wykaże swój interes prawny, niezależnie od tego, czy są wystarczające podstawy materialnoprawne do uwzględnienia tego powództwa, jednakże jego uwzględnienie jest zależne od potwierdzenia w wyniku przeprowadzonego postępowania sądowego, że wystąpiły przesłanki materialnoprawne, na których opierało się powództwo. Interes prawny istnieje nie tylko wtedy, gdy chodzi o obecne stosunki prawne i prawa, ale także wówczas, gdy dotyczy przyszłych, ale obiektywnie prawdopodobnych stosunków prawnych i praw.
Interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. to zatem obiektywna (czyli rzeczywiście istniejąca), a nie tylko hipotetyczna (czyli w subiektywnym odczuciu strony) potrzeba prawna uzyskania wyroku odpowiedniej treści, występująca wówczas, gdy powstała sytuacja rzeczywistego naruszenia albo zagrożenia naruszenia określonej sfery prawnej. Praktycznie rzecz biorąc, interes prawny występuje wtedy, gdy sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości, a jednocześnie interes ten nie podlega ochronie w drodze innego środka. Z kolei brak interesu prawnego jako przesłanki powództwa z art. 189 k.p.c. zachodzi wówczas, gdy strona nie ma jakiejkolwiek potrzeby ustalania stosunku prawnego lub prawa, gdyż jego sfera prawna nie została ani naruszona, ani zagrożona przez pozwanego.
Właściwość sądu
Aby skutecznie unieważnić umowę, należy wnieść do sądu powództwo o unieważnienie umowy. Sądem właściwym do rozpoznania takiej sprawy jest, zgodnie z art. 34 KPC, sąd miejsca wykonania umowy. Wniesienie tego powództwa do sądu nie podlega ograniczeniom czasowym. Jednak może dojść do sytuacji, gdzie czynność prawna dokonana będzie w stanie braku świadomości lub swobody w powzięciu decyzji i wyrażeniu woli. Taka umowa jest bezwzględnie nieważna. Na nieważność tę może powołać się każdy, kto ma w tym interes prawny w każdym czasie.
Podstawa prawna:
[art. 34, art. 189 k.p.c. (Dz.U. z 2014 r. Nr 101 j.t.)]
