Spis treści
Uznanie lub ustalenie ojcostwa
Warto wiedzieć, że w przypadku dziecka pochodzącego z małżeństwa istnieje domniemanie, iż ojcem dziecka jest mąż matki. Takie domniemanie nie działa co do dzieci urodzonych w konkubinacie. W takiej sytuacji ojciec dziecka musi uznać je za swoje, składając odpowiednie oświadczenie przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego.
Co istotne, musi tę czynność powtarzać w stosunku do każdego, kolejnego dziecka urodzonego w wolnym związku. Do uznania ojcostwa wymagana jest zgoda matki dziecka. Musi ona bowiem potwierdzić, że ojcem dziecka jest ten właśnie mężczyzna. Na złożenie takiego oświadczenia matka dziecka ma 3 miesiące. Może je złożyć również jednocześnie z oświadczeniem ojca.
Kierownik USC wyjaśnia osobom zamierzającym złożyć oświadczenia konieczne do uznania ojcostwa przepisy regulujące obowiązki i prawa wynikające z uznania, przepisy o nazwisku dziecka oraz różnicę pomiędzy uznaniem ojcostwa a przysposobieniem dziecka. W przypadku, gdy kierownik USC poweźmie wątpliwość co do pochodzenia dziecka albo jeżeli uznanie jest niedopuszczalne, jest zobowiązany odmówić przyjęcia oświadczeń. Taka odmowa musi być podana na piśmie z podaniem przyczyny i uzasadnieniem. W takiej sytuacji zainteresowane osoby mogą zwrócić się do sądu opiekuńczego. Jednak zarówno kierownik USC, jak i sąd odmówią przyjęcia oświadczeń, jeżeli zainteresowani nie osiągnęli odpowiedniego wieku lub stan ich zdrowia psychicznego budzi wątpliwości. Niedopuszczalne jest również uznanie ojcostwa w sytuacji, gdy toczy się sprawa o ustalenie ojcostwa. Jeżeli rodzice zamieszkują za granicą i przynajmniej jedno z nich jest obywatelem polskim, mogą złożyć oświadczenie przed polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do pełnienia funkcji konsula. Ponadto w razie niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu matki lub mężczyzny od którego dziecko pochodzi, oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa może zostać zaprotokołowane przez notariusza albo złożone do protokołu wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy. Generalną zasadą jest, że można uznać dziecko małoletnie. Możliwe jest również uznanie ojcostwa dziecka poczętego, lecz nienarodzonego, co może znacznie pomóc w załatwianiu wszelkich formalności już po jego urodzeniu. Uznanie ojcostwa nie może jednak nastąpić po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności. Od momentu, gdy dziecko osiągnie pełnoletność tylko ono może decydować o tym, czy chce dochodzić ustalenia swego pochodzenia. Jeżeli dziecko zmarło przed osiągnięciem pełnoletności, uznanie ojcostwa może nastąpić w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym mężczyzna składający oświadczenie o uznaniu dowiedział się o śmierci dziecka, nie później jednak niż do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność. W przypadku, gdy partner nie chce dobrowolnie uznać dziecka urodzonego w nieformalnym związku, matka dziecko może wystąpić do sądu z pozwem o ustalenie ojcostwa. Pozew należy złożyć w sądzie rejonowym (wydział rodzinny) właściwym dla miejsca zamieszkania ojca dziecka. Co ważne, jest on wolny od opłat. Sąd zazwyczaj zarządza wykonanie badań DNA i na podstawie ich wyniku wydaje wyrok.
Nazwisko dziecka
W sytuacji, gdy ojciec uznał ojcostwo, dziecko nosi nazwisko wskazane w zgodnych oświadczeniach rodziców, składanych jednocześnie z oświadczeniami koniecznymi do uznania ojcostwa. Rodzice mogą wskazać nazwisko jednego z nich albo nazwisko utworzone przez połączenie nazwiska matki z nazwiskiem ojca dziecka. Jeżeli rodzice nie złożyli zgodnych oświadczeń w sprawie nazwiska dziecka, nosi ono nazwisko składające się z nazwiska matki i dołączonego do niego nazwiska ojca. W przypadku, gdy uznanie i zmiana nazwisko nastąpiły po ukończeniu przez dziecko 13 lat, do takiej zmiany niezbędna jest także jego zgoda. W przypadku sądowego ustalenia ojcostwa w pierwszej kolejności decyduje zgodne oświadczenie rodziców. Jeżeli rodzice nie złożyli zgodnych oświadczeń w sprawie nazwiska dziecka, nosi ono nazwisko składające się z nazwiska matki i dołączonego do niego nazwiska ojca. W sytuacji, gdy dziecko ukończyło 13 lat, do zmiany nazwiska jest potrzebna jego zgoda. W tym wypadku decyduje chwila uprawomocnienia się orzeczenia.
Władza rodzicielska
Niezależnie od tego, czy dziecko pochodzi ze związku małżeńskiego, czy też nieformalnego a obojgu rodzicom przysługuje władza rodzicielska, każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania. Rodzice o istotnych sprawach dziecka rozstrzygają wspólnie. Przed podjęciem ważniejszej decyzji rodzice powinni wysłuchać dziecko, oczywiście jeśli jego ogólny stan fizyczno-psychiczny na to pozwala. W braku porozumienia między nimi każde z rodziców może zwrócić się do sądu o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka. Rozstrzygnięcie sądu zastępuje zgodę rodzica. Osoby wykonujące władzę rodzicielską są zobowiązane troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotować je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień. Należy pamiętać, że prawnie zakazane jest stosowanie kar cielesnych. Rodzice i dzieci są także zobowiązani do wzajemnego szacunku i wspierania się.
Rodzice mają obowiązek sprawować z należytą starannością zarząd nad majątkiem dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Zarząd sprawowany przez rodziców nie obejmuje zarobku dziecka ani przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku. Czysty dochód z majątku dziecka powinien być przede wszystkim obracany na utrzymanie i wychowanie dziecka oraz jego rodzeństwa, które wychowuje się razem z nim. Nadwyżka może być przeznaczana na inne uzasadnione potrzeby rodziny. Niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. Kontakty z dzieckiem obejmują w szczególności przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) i bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej. W przypadku, gdy dziecko przebywa stale u jednego z rodziców, sposób utrzymywania kontaktów z dzieckiem przez drugiego z nich rodzice określają wspólnie, kierując się dobrem dziecka i biorąc pod uwagę jego rozsądne życzenia. Jeżeli rodzice nie mogą dość do porozumienia w tej kwestii, wówczas rozstrzyga o tym sąd opiekuńczy.
Obowiązek alimentacyjny
Dziecko urodzone w konkubinacie ma takie samo prawo domagania się alimentów od swoich rodziców, jak dziecko urodzone w małżeństwie. Na rodzicach, niezależnie od tego czy są małżeństwem czy nie, ciąży bowiem w równym stopniu obowiązek alimentacyjny, czyli obowiązek dostarczania dziecku środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania. Mają oni obowiązek płacenia alimentów na dziecko, jeśli nie ma ono własnych dochodów, które wystarczałyby na pokrycie jego kosztów utrzymania i wychowania. Dlatego też prawo do alimentów ma pełnoletnie dziecko, które studiuje i zdobywa wykształcenie potrzebne do przyszłej pracy zawodowej. Trwa to aż do czasu aż dziecko będzie w stanie utrzymać się samodzielnie. Warto przypomnieć, że kobieta żyjąca w nieformalnym związku nie ma prawa do alimentów od swojego partnera, ale może domagać się ich w imieniu dziecka, które on sam uznał za swoje lub jego ojcostwo stwierdził sąd. Zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb dziecka oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego rodzica. Co istotne, roszczenie o alimenty ma także rodzic do pozamałżeńskiego dziecka, w sytuacji, gdy z jakichś powodów znalazł się w niedostatku.
Dziedziczenie i inne prawa
Należy pamiętać, że dziecko uznane przez partnera matki lub którego ojcostwo zostało ustalone sądownie korzysta z takich samych praw spadkowych jakby było narodzone w małżeństwie. Nawet jeśli nie nosi nazwiska ojca, po jego śmierci dziedziczy na równi z innymi jego dziećmi, czyli swoim rodzeństwem. W sytuacji, gdy nie zostanie powołane do spadku w testamencie zostawionym przez matkę, czy ojca, może domagać się od spadkobierców zachowku, w ciągu 5 lat od ogłoszenia testamentu. Pełnoletnie dziecko pochodzące z konkubinatu, tak jak dziecko z małżeństwa, może zrzec się spadku po rodzicach lub go odrzucić. Ponadto, w przypadku śmierci jednego lub obojga rodziców, a przed osiągnięciem przez nie samodzielności, dziecko może liczyć na rentę rodzinną wypłacaną aż do osiągnięcia 25 lat, pod warunkiem, że będzie kontynuować naukę. Dzieci urodzone w konkubinacie, podobnie jak dzieci ze związku małżeńskiego, mają prawo do stosownych zwolnień w podatku od spadków i darowizn po rodzicach.
