Polski system ubezpieczeń społecznych należy z jednej strony do najbardziej rozbudowanych, a z drugiej do najskromniejszych – przynajmniej, jeżeli chodzi o świadczenia wypłacane z ubezpieczenia emerytalnego, rentowego, chorobowego czy wypadkowego. W praktyce wykonywanie pracy, nawet na podstawie umowy zlecenia czy umowy o dzieło jest obarczone obowiązkiem opłacania składek na powyższe ubezpieczenia, niekiedy jednak takie zobowiązanie nie będzie miało w ogóle miejsca. W związku z tym ustawodawca postanowił wprowadzić instytucję tzw. dobrowolnego ubezpieczenia społecznego.
Dobrowolne ubezpieczenie
Ideą ubezpieczeń społecznych jest zabezpieczenie finansowe ludzi na wypadek zaistnienia pewnych zdarzeń, które uniemożliwią podjęcie działalności zarobkowej – choroba, wiek, niepełnosprawność. Zgodnie z nieobowiązująca już treścią art. 7 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, prawo do dobrowolnego objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi przysługiwało małżonkom pracowników skierowanych do pracy w przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, w stałych przedstawicielstwach przy Organizacji Narodów Zjednoczonych i w innych misjach specjalnych za granicą, w instytutach, ośrodkach informacji i kultury za granicą; osobom, które z powodu sprawowania opieki nad członkiem rodziny spełniającym warunki do przyznania zasiłku pielęgnacyjnego nie podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułów, o których mowa w ustawie; obywatelom polskim wykonującym pracę za granicą w podmiotach zagranicznych oraz obywatelom polskim wykonującym pracę w podmiotach zagranicznych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli podmioty te nie posiadają w Polsce swojej siedziby ani przedstawicielstwa; studentom oraz uczestnikom studiów doktoranckich, jeżeli nie podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innego tytułu; alumnom seminariów duchownych, nowicjuszom, postulantom i osobom do ukończenia 25 roku życia; wnioskodawcom odbywającym na podstawie nieodpłatnych umów cywilnoprawnych staż adaptacyjny w postępowaniu w sprawie uznania kwalifikacji do wykonywania zawodu regulowanego lub działalności – w rozumieniu przepisów o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej; posłom do Parlamentu Europejskiego wybranym w Rzeczypospolitej Polskiej. Od 1 stycznia 2013 r. katalog osób uprawnionych do dobrowolnego ubezpieczenia został poszerzony.
Wszystko dzięki nowelizacji omawianego na wstępie przepisu. Zgodnie z jego nowym brzmieniem, prawo do dobrowolnego objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi przysługuje osobom, które nie spełniają warunków do objęcia tymi ubezpieczeniami obowiązkowo. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 6 września 2011 r. (sygn. akt I UK 64/11), osoby fizyczne znajdujące się w sytuacji prawnej opisanej w którymś z kilkunastu punktów art. 6 ust. 1 omawianej ustawy nie mogą w zasadzie dokonać wyboru między podleganiem albo niepodleganiem tym ubezpieczeniom. W odniesieniu do osób wymienionych w art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy przewiduje wyjątek co do obowiązkowego podlegania ubezpieczeniu z tego tytułu, stanowiąc (w art. 6 ust. 4), że osoby te nie podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli są uczniami gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół ponadpodstawowych lub studentami, do ukończenia 26 lat. Innych wyjątków od podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułów wymienionych w art. 6 ust. 1 ustawy nie przewidziano w tym przepisie, a art. 9 ustawy pozwala jedynie wybrać tytuł ubezpieczenia korzystniejszy z punktu widzenia ubezpieczonego.
Mając powyższe na uwadze należy stwierdzić, że ubezpieczenie społeczne jest od tej pory całkowicie dobrowolne i zależne od woli zainteresowanych osób, ale tylko takich, które nie mogą być objęte ubezpieczeniem obowiązkowo. Tym samym wykonując pracę w ramach umowy o pracę ubezpieczenie społeczne nigdy nie będzie należało do świadczeń fakultatywnych. Celem zmian jest pomoc wszystkim osobom wykonującym pracę na podstawie tytułów innych niż umowa o pracę. W obecnych czasach przeważającą formą „zatrudnienia” jest bowiem umowa zlecenie i umowa o dzieło. O ile jeszcze pierwsza z nich wprowadza możliwość ubezpieczenia ZUS i naliczania stażu pracy, o tyle druga całkowicie pomija tę kwestię. Od 2013 r. każda osoba wykonująca pracę w ramach umowy o dzieło czy nieoskładkowanej umowy zlecenia może samodzielnie wnioskować o objęcie jej ubezpieczeniami społecznymi i naliczanie stażu pracy, tak aby w przyszłości mogła skorzystać ze świadczenia emerytalnego czy rentowego. Dzięki nowym przepisom okresy dobrowolnego ubezpieczenia emerytalnego i rentowego są traktowane na równi z okresami ubezpieczenia obowiązkowego.
Właściwy wniosek
Aby skorzystać z dobrowolnego ubezpieczenia należy złożyć właściwie wypełniony formularz ZUS ZUA do właściwej jednostki ZUS – ubezpieczenie rozpocznie się z dniem wskazanym we wniosku. Pamiętajmy jednocześnie, że zgodnie z art. 18 ust. 9 omawianej ustawy, za miesiąc, w którym nastąpiło odpowiednio objęcie ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi lub ich ustanie i jeżeli trwały one tylko przez część miesiąca, kwotę najniższej podstawy wymiaru składek zmniejsza się proporcjonalnie, dzieląc ją przez liczbę dni kalendarzowych tego miesiąca i mnożąc przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniu. Złą wiadomością jest jednak to, że w razie choroby dobrowolnie ubezpieczonego musi on regularnie dokonywać wpłat raz ustalonej składki przez ZUS. Nie ma zatem możliwości zaoszczędzenia na opłacaniu składek, tak ja ma to miejsce w przypadku osób, które objęte są obowiązkowo takim ubezpieczeniem.
Wniosek o objęcie ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi może być złożony w jednostce organizacyjnej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych lub przesłany pocztą. W przypadku przesyłania wniosku pocztą, datą wpływu wniosku jest data stempla pocztowego. Jak możemy dowiedzieć się z informacji podawanych przez ZUS, osoby podlegające dobrowolnie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym są zobowiązane do złożenia deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA oraz do opłacenia składek na ubezpieczenia za dany miesiąc w terminie do 10 dnia następnego miesiąca. Jednocześnie osoby dobrowolnie podlegające ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym wymienione w art. 7 ustawy opłacające składki wyłącznie za siebie są zwolnione z obowiązku składania deklaracji rozliczeniowej za kolejny miesiąc, jeżeli w ostatnio złożonej deklaracji rozliczeniowej zadeklarowali do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne – kwotę w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę (tj. 1600 zł brutto).
Na zakończenie pamiętajmy, że ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób podlegających dobrowolnie tym ubezpieczeniom ustają:
- od dnia wskazanego we wniosku o wyłączenie z tych ubezpieczeń, nie wcześniej jednak niż od dnia w którym wniosek został złożony – wniosek w sprawie wyłączenia z ubezpieczeń składa się na formularzu ZUS ZWUA,
- od dnia ustania tytułu do podlegania tym ubezpieczeniom (np. powstania tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń),
- od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który składki na te ubezpieczenia zostały opłacone po terminie lub w niepełnej wysokości.
Składki wpłacone po terminie są traktowane jak nadpłata i podlegają zwrotowi.
Podstawa prawna:
[art. 6, 7, 18 ust.1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.2013.1442 j.t.)]
