Zgodnie z dyspozycją art. 100 Kodeksu pracy, Pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. Pracownik jest obowiązany w szczególności:
- przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy,
- przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku,
- przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych,
- dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę,
- przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach,
- przestrzegać w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.
Mając na względzie powyższe, odmowa wykonania polecenia służbowego może nastąpić wyłącznie, gdy zajdzie co najmniej jedna z poniższych przesłanek:
- polecenie nie dotyczy pracy;
- polecenie jest sprzeczne z zawartą umową o pracę;
- polecenie jest sprzeczne z powszechnie obowiązującym prawem.
Dodatkowo art. 210 KP przewiduje kolejną okoliczność, której zaistnienie uzasadnia odmowę wykonania polecenia służbowego. W razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.
Jeżeli jednak powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa takiego zagrożenia, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego. Jednocześnie warto wiedzieć, że pracownik nie może ponosić jakichkolwiek niekorzystnych dla niego konsekwencji z powodu powstrzymania się od pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia w powyższych przypadkach. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia przysługuje mu także prawo do normalnego wynagrodzenia.
Jak słusznie wskazuje Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 kwietnia 2012 r. (sygn. akt II PK 216/11), niedopuszczalne jest dyscyplinarne zwolnienie podwładnego za to, że nie zgodził się wykonać polecenia dotyczącego pracy rodzajowo innej niż ustalona w angażu. Jeżeli pracownik odmawia wykonania polecenia, powołując się na naruszenia przez pracodawcę przepisów bhp, ocena zasadności tego polecenia może wymagać przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego. Z drugiej strony bezkrytyczne wykonanie bezprawnego polecenia, którego realizacja choćby potencjalnie zagraża interesom pracodawcy i którego szkodliwości dla tych interesów pracownik był albo powinien być świadomy, może zostać zakwalifikowane jako naruszenie określonego w art. 100 § 2 pkt 4 KP pracowniczego obowiązku dbałości o dobro zakładu pracy.
W praktyce, gdy szef każe nam wykonać jakąkolwiek czynność, co do której mamy wątpliwości, że jest ona zgodna z prawem i naszą umową, warto najpierw wyjaśnić sporne kwestie. Nie zawsze jest to jednak możliwe, w takiej sytuacji poprośmy pracodawcę o pisemne wydanie polecenia, aby uniknąć ewentualnych nieprzyjemności, gdy dopuścimy się czynności sprzecznej z prawem. Jak podkreśla E. Maniewska „wydanie polecenia na piśmie ma jedynie znaczenie dowodowe (dla pracownika, że je otrzymał, dla pracodawcy, że zostało wydane). Wykonanie takiego polecenia nie zwalnia pracownika z odpowiedzialności karnej, może natomiast powodować brak odpowiedzialności wobec pracodawcy”.
Podsumowując, odmowa wykonania polecenia służbowego jest prawnie dopuszczalna, jednakże o tym uprawnieniu będzie decydował całokształt zachodzących okoliczności w danej sprawie. Zanim odmówimy pracodawcy jakiejkolwiek czynności, zastanówmy się poważnie czy nie będzie to rodziło dla nas dużo gorszych konsekwencji, niż wykonanie tego, o co prosi szef.
