Zrzeczenie się dziedziczenia wg Kodeksu cywilnego
Umowa zrzeczenia się dziedziczenia jest jednym z tych wyjątków, o których wspomina ustawodawca w art. 1047 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny (dalej zwanej k.c.). W świetle wyżej wskazanego przepisu, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, umowa o spadek po osobie żyjącej jest nieważna. Regulacje prawne odnoszące się do owych „wyjątków” zawarto w tytule IX księgi czwartej Kodeksu cywilnego. Należą do nich niewątpliwie między innymi unormowania art. 1048 k.c. Spadkobierca ustawowy może bowiem przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.
Ustawodawca jednoznacznie przesądził, kto może być stroną umowy zrzeczenia się dziedziczenia. Może nim być tylko przyszły spadkobierca (a więc każdy za wyjątkiem gminy i Skarbu Państwa) oraz przyszły spadkodawca. Umowa ta, choć zawierana jest za życia spadkodawcy, wywołuje skutki prawne dopiero w chwili otwarcia spadku, a więc z chwilą jego śmierci.
Uwaga!
Jeśli chcesz szybko i poprawnie przygotować Oświadczenie o odrzuceniu spadku
przejdź do formularza »
Umowa zrzeczenia się dziedziczenia jest ważna i skuteczna tylko wówczas, gdy oświadczenia woli złożono w formie aktu notarialnego. Formę tę ustawodawca zastrzegł pod rygorem nieważności, co oznacza, że umowa zrzeczenia dziedziczenia zawarta w innej formie, np. zwykłej pisemnej nie wywoła skutku prawnego w postaci zrzeczenia dziedziczenia. Tym samym zrzekający się wejdzie do kręgu spadkobierców ustawowych tak, jak gdyby umowy nigdy nie zawarł.
Nie wywoła także żadnych skutków prawnych jednostronne oświadczenie spadkobiercy o zrzeczeniu się dziedziczenia (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2005 roku, sygn. akt II CK 322/04).
Zrzeczenie się dziedziczenia do ułamkowej części spadku albo do poszczególnych przedmiotów
Analizując problematykę umów zrzeczenia się dziedziczenia rodzi się pytanie, czy możliwe jest zrzeczenie się dziedziczenia do ułamkowej części spadku oraz do poszczególnych przedmiotów. Jak zauważa Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 21 kwietnia 2004 roku (sygn. akt III CK 353/02), zgodnie z art. 1048 zdanie pierwsze k.c., spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Kodeks cywilny nie zawiera zakazu zrzeczenia się dziedziczenia tylko do pewnej części spadku. Wprawdzie nie wszystko, co nie jest wyraźnie zakazane, jest dozwolone, jednak nie ma jurydycznych argumentów, które by wyłączały częściowe zrzeczenie się dziedziczenia. Takie zrzeczenie natomiast wzbogaca instrumenty, za pomocą których strony mogą rozwiązywać skomplikowane sytuacje życiowe i osiągać pożądane i zasługujące na wsparcie cele. Wychodząc z tego założenia należy uznać za dopuszczalne ograniczenie zrzeczenia się dziedziczenia do ułamkowej części spadku, mającemu przypaść zrzekającemu na podstawie dziedziczenia ustawowego. Nie jest jednakże dopuszczalne ograniczenie zrzeczenia się dziedziczenia do poszczególnych przedmiotów.
Zrzeczenie się dziedziczenia a dziedziczenie testamentowe
Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 15 maja 1972 roku, sygn. akt III CZP 26/72 (OSNC 1972/11/197), Kodeks cywilny stanowi w art. 1048, że tylko spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim (z ustawy). Uprawnienie to więc nie przysługuje spadkobiercy testamentowemu. Również spadkobierca ustawowy, powołany do spadku w testamencie, może zrzec się dziedziczenia tylko z ustawy, pozostając nadal spadkobiercą testamentowym. Spadkobierca ustawowy może zatem za życia przyszłego spadkodawcy zostać wyłączony od dziedziczenia po nim – z tymi skutkami, jakie z mocy ustawy są związane z umową zrzeczenia się dziedziczenia – tylko przez tę umowę, podczas gdy powołanie w testamencie innej osoby jako spadkobiercy lub wyłączenie spadkobiercy ustawowego od dziedziczenia w testamencie negatywnym nie pozbawia go – jeśli nie zachodzi wydziedziczenie (art. 1008 k.c.) – prawa do zachowku. Przez umowę zrzeczenia się dziedziczenia spadkobierca traci także to prawo (art. 1049 § 2 k.c.). Zrzeczenie się przez spadkobiercę ustawowego dziedziczenia z ustawy nie wyłącza jednak możności dziedziczenia z testamentu (sporządzonego przed lub po zawarciu umowy o zrzeczeniu się dziedziczenia). Mimo że w Kodeksie cywilnym brak jest wprawdzie odrębnego uregulowania co do tego, to wniosek ten wynika jednak z treści postanowień wyżej wskazanej ustawy, dotyczących umowy o zrzeczeniu się spadku. Niedopuszczalność dziedziczenia z innego tytułu przez spadkobiercę ustawowego, który zrzekł się dziedziczenia z ustawy, wymagałaby – jako ograniczenie podstaw powołania do spadku (art. 926 § 1 k.c.) – wyraźnego unormowania ustawowego. Kodeks cywilny nie zawiera takiego w tym zakresie ograniczenia.
Podstawa prawna:
Art. 926, art. 1008, art. 1047, art. 1048, art. 1049 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121).
Źródło:
Orzeczenia Sądu Najwyższego, których fragmenty wykorzystano w powyższym artykule, pochodzą z bazy orzeczeń Sądu Najwyższego dostępnej pod adresem http://www.sn.pl .
