Procedura cywilna czy karna?
Tak naprawdę rodzaj toczącego się postępowania nie ma większego znaczenia w odpowiedzi na pytanie – czy należy stosować obce prawo w sądzie? Z drugiej jednak strony, charakter sprawy przyczynia się do wyboru odpowiednich norm prawnych – jak się bowiem okazuje, to właśnie polskie przepisy decydują o stosowaniu zagranicznych regulacji. Skupmy się jednak bardziej na postępowaniu cywilnym.
Potrzeba zastosowania obcych przepisów pojawi się przede wszystkim wtedy, gdy ujawnia się czynnik międzynarodowy w sprawie. Tak będzie chociażby w przypadku umów cywilnych zawieranych z obcokrajowcami lub zagranicznymi przedsiębiorstwami. Oczywiście sam fakt zaciągnięcia takiego zobowiązania nie przesądza o obowiązku stosowania przez sąd innego prawa. Decyduje o tym zarówno wola stron jak i przepisy Kodeksu postępowania cywilnego.
KPC
Zgodnie z treścią art. 1143 KPC, sąd z urzędu ustala i stosuje właściwe prawo obce. Sąd może zwrócić się do Ministra Sprawiedliwości o udzielenie tekstu tego prawa oraz o wyjaśnienie obcej praktyki sądowej. Sąd może zwrócić się do Ministra Sprawiedliwości również o udzielenie informacji co do istnienia wzajemności w stosunkach z państwem obcym. Celem ustalenia treści prawa obcego lub obcej praktyki sądowej albo istnienia wzajemności sąd może zastosować także inne środki, w tym zasięgnąć opinii biegłych.
Z powyższego wynika, że strony toczącego się postępowania cywilnego nie muszą robić zupełnie nic, aby doszło do zastosowania odpowiednich przepisów prawa obcego – sąd robi to sam z urzędu. Tak naprawdę ta zasada obowiązuje nie tylko na gruncie procedury cywilnej, ale także i w ramach postępowania karnego, a niekiedy także i administracyjnego.
Jak zaznaczył Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 maja 2013 r. (sygn. akt II CSK 250/12), prawo obce, które powinno być zastosowane przez sąd polski, należy stosować z urzędu, niezależnie od tego, czy strony powoływały się na konieczność zastosowania w konkretnej sytuacji przepisów zagranicznego prawa. Sąd może w tym celu sięgać np. do dzienników ustaw państw obcych, do innych tego typu zbiorów tekstów prawnych oraz do publikacji naukowych. Nie jest też wyłączone korzystanie z opinii biegłego lub z zagranicznych stron internetowych, na których publikowane są teksty ustaw. Sąd powinien jednak dążyć do stwierdzenia rzeczywistej treści obcego prawa w takim kształcie, w jakim ono obowiązuje. Z drugiej jednak strony należy pamiętać, że przepis art. 1143 KPC nie zobowiązuje sądu do tego, aby w każdej sprawie, w której pojawia się problem znaczenia dla rozstrzygnięcia danej sprawy znajomości prawa obcego, sąd był zobowiązany do zwracania o opinię biegłego lub stanowisko Ministra Sprawiedliwości. Źródłem stwierdzenia prawa obcego mogą być także inne środki, których nie wymienia wspomniany przepis. Tylko więc jeżeli sąd, korzystając z dostępnych mu środków we własnym zakresie nie jest w stanie ustalić treści prawa obcego powinien skorzystać z zagwarantowanej tym przepisem możliwości.
Ostatecznie o konieczności zastosowania obcego prawa w polskim sądzie, decyduje sędzia prowadzący sprawę (formalnie określany oczywiście jako sąd).
Co jeśli prawa obcego nie można ustalić?
Odpowiedź na to pytanie jest dosyć prosta – w takim przypadku zastosowanie znajdą odpowiednie przepisy prawa polskiego. Z reguły jednak do takich sytuacji nie dochodzi zbyt często, ponieważ sąd posiada obecnie bardzo szerokie możliwości nie tylko w zakresie ustalania właściwego przepisu prawa obcego w toczącej się sprawie, ale także i jego odpowiedniego zastosowania. Warto dodać także, że prawa obcego nie można stosować, jeśli miałoby to skutki sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej –prawo obce nie będzie zatem zawsze stosowane.
Podstawa prawna:
[art. 1143 k.p.c. (Dz. U. z 2014 r. Nr 101 j.t.)]
