Odpowiedzialność materialna pracownika
Należy jednak pamiętać, że odpowiedzialność materialną pracownika wobec pracodawcy reguluje Ustawa z dnia 26 czerwca 1974r. Kodeks pracy (Dz. U. z 1974r., Nr 24, poz. 141 ze zm.). Wyróżnia ona dwa rodzaje odpowiedzialności materialnej pracowników: odpowiedzialność za szkody wyrządzone pracodawcy z winy pracownika i odpowiedzialność za mienie powierzone pracownikowi. Pracownik, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi odpowiedzialność materialną na zasadach ogólnych wskazanych w przepisach prawa pracy.
Jeżeli szkoda powstanie na skutek niewykonywania lub nienależytego wykonywania obowiązków pracowniczych z winy nieumyślnej wówczas pracownik może zostać obciążony odpowiedzialnością za szkodę maksymalnie do wysokości 3-miesięcznego wynagrodzenia. Pracownik ponosi odpowiedzialność za szkodę w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda. Jeżeli natomiast szkoda powstała z winy umyślnej a więc gdy pracownik chciał ją wyrządzić lub przewidując możliwość jej wyrządzenia godził się na to, wówczas za szkodę odpowiada w pełnej wysokości.
Co istotne, to pracodawca jest obowiązany wykazać okoliczności uzasadniające odpowiedzialność materialną pracownika oraz wysokość powstałej szkody. Nie można mówić o odpowiedzialności za szkodę, w przypadku, gdy jest ona związana z działalnością pracodawcy lub jest spowodowana działaniem w granicach dopuszczalnego ryzyka. Pracownik nie ponosi również odpowiedzialności za szkodę takim w zakresie, w jakim pracodawca lub osoba trzecia przyczynili się do powstania szkody. W razie wyrządzenia szkody przez kilku pracowników, każdy z nich ponosi odpowiedzialność stosownie do swojej winy. Jeżeli proporcji takich nie da się ustalić, wtedy wszyscy odpowiadają w częściach równych. Z kolei odpowiedzialność za mienie powierzone pracownikowi ma miejsce wówczas, gdy pracownikowi powierzono z obowiązkiem zwrotu albo wyliczenia się mienie pracodawcy. Mogą to być np. pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności, narzędzia, komputer czy samochód.
Pracownik odpowiada w pełnej wysokości za szkodę powstałą w powierzonym mieniu, a jego zgoda na taką odpowiedzialność zawarta jest przeważnie w umowie o odpowiedzialności materialnej. W tym przypadku pracodawca nie musi udowadniać pracownikowi winy, istnieje bowiem domniemanie istnienia winy pracownika w tym zakresie. To pracownik musi udowodnić, że szkoda nastąpiła bez jego winy. Pracownik może uwolnić się od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych a w szczególności wskutek niezapewnienia przez pracodawcę warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia. Do takich przesłanek można również zaliczyć uchybienia w zakresie inwentaryzacji, uchybienia w organizacji i kontroli pracy czy nieodpowiednie warunki lokalowe. W przypadku odpowiedzialności za mienie powierzone pracownik nie ponosi ryzyka związanego z działalnością pracodawcy a w szczególności nie odpowiada za szkodę wynikłą z działalności w granicach dopuszczalnego ryzyka. Nie odpowiada również za szkodę w takim zakresie, w jakim pracodawca lub inna osoba przyczyniły się do jej powstania albo zwiększenia.
Weksel in blanco
Z uwagi na fakt, że dochodzenie roszczeń z weksla jest dużo łatwiejsze i szybsze niż kierowanie pozwu do sądu pracy o naprawienie szkody, wielu pracodawców korzysta z tego rozwiązania i wymaga od pracowników podpisywania weksli in blanco. Weksel in blanco jest papierem wartościowym, który w chwili wystawienia nie posiada wszystkich elementów właściwych dla weksla. Jedynymi elementami koniecznymi, które muszą znaleźć się w treści takiego dokumentu są nazwa „weksel” oraz podpis wystawcy, złożony w zamiarze zaciągnięcia zobowiązania wekslowego. Osoba, na którą jest wystawiony zobowiązuje się do zapłaty kwoty pieniędzy na rzecz właściciela weksla. Kwota ta nie jest ustalona wcześniej. Ze względu na to, iż weksel in blanco nie ma wpisanej kwoty zobowiązania, pracodawca może w zasadzie wpisać dowolną kwotę, a jego pracownik automatycznie staje się dłużnikiem. Często pracodawcy stosują dodatkowo tzw. deklarację wekslową, w której określają warunki pod jakimi będą wypełniać weksel. Deklaracje wekslowe nie zabezpieczają jednak praw pracownika, bowiem nawet jeśli pracodawca wypełni go niegodnie z umową weksel trzeba zapłacić albo pozostaje długa droga sądowa. Weksel in blanco dla pracownika jest nieważny z mocy prawa
Najważniejszą rzeczą jest jednak fakt, że weksle jako sposób na zabezpieczenie roszczeń pracodawcy wobec pracownika jednoznacznie wykluczył Sąd Najwyższy. W wyroku z dnia 26 stycznia 2011r. (sygnatura akt II PK 159/2010) stwierdził bowiem, iż przepisy i zasady prawa pracy, w szczególności zawarte w dziale V Kodeksu pracy, sprzeciwiają się i wykluczają dopuszczenie weksli jako środka dodatkowego zabezpieczenia roszczeń pracodawcy o naprawienie potencjalnych szkód wyrządzonych przez pracownika w mieniu pracodawcy, co oznacza, że takie weksle są nieważne z mocy samego prawa. Sędziowie podkreślili również, że ani przepisy, ani zasady prawa pracy nie przewidują stosowania przepisów Prawa wekslowego do stosunku pracy. Ponadto stosowanie zabezpieczeń wekslowych roszczeń pracodawcy jest niedopuszczalne i nieważne nie tylko dlatego, że nie ma podstawy prawnej ani uzasadnienia stosowania przepisów Prawa wekslowego do stosunków pracy, ale także dlatego, że dopuszczenie odpowiedzialności z weksli w stosunkach pracy byłoby oczywiście sprzeczne z zasadami prawa pracy, a w szczególności z nazwanymi zasadami odpowiedzialności materialnej pracowników, które z istoty i natury stosunku pracy i materialnej odpowiedzialności pracowników przekreślają i wykluczają legalność konstruowania abstrakcyjnych pracowniczych zobowiązań ze stosunku pracy.
W związku z powyższym pracownik, któremu pracodawca wytoczył sprawę o zapłatę zobowiązań z weksla powinien wskazać na nieważność weksla jako niezgodnego z prawem i żądać skierowania sprawy do sądu pracy. Dopiero sąd pracy zbada, czy pracodawcy należy się w ogóle odszkodowanie. W przypadku, gdy pracownik okaże się winny to poniesie on odpowiedzialność, ale na podstawie przepisów prawa pracy.
