Zgodnie z § 20 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz.1348 ze zm.) oraz § 15 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z dnia 3 października 2002 r.), koszty nieopłaconej pomocy prawnej są ponoszone przez Skarb Państwa w wysokości nie wyższej niż 150% stawek minimalnych, o których mowa szczegółowo w rozporządzeniu oraz niezbędne, udokumentowane wydatki odpowiednio adwokata bądź radcy prawnego. Ważne jest, aby wniosek o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej zawierał oświadczenie, że opłaty nie zostały zapłacone w całości lub w części. Z powyższego wynika zatem, iż Skarb Państwa odpowiada za koszty ustanowienia profesjonalnego pełnomocnika, jakimi są adwokaci bądź radcowie prawni. Ważne jest, że zwrot kosztów nastąpi dopiero, gdy pomoc została faktycznie udzielona, a nie gdy jest wyłącznie następstwem samego faktu ustanowienia przez sąd pełnomocnika z urzędu oraz gotowości pełnomocnika do jej świadczenia.Powyższe stanowisko zostało poparte także w licznych orzeczeniach Sądu Najwyższego, spośród których warto wskazać chociaż uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2012 r. (sygn. akt III CZP 2/12), zgodnie z którą „przyznanie adwokatowi z urzędu od Skarbu Państwa, koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej stronie z urzędu obejmują opłatę nie niższą od właściwych stawek minimalnych opłat za czynności adwokackie przed organami wymiaru sprawiedliwości przewidzianych w rozporządzeniu”.
Warto w tym miejscu dodać, iż obowiązek ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej nie podlega regulacji przepisów dotyczących zasad rozliczania kosztów procesu pomiędzy stronami ani też przepisów Ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, lecz ma swe źródło w przepisach w/w rozporządzeń, a także w przepisach Ustawy – Prawo o adwokaturze (art. 29 ust. 1) oraz Ustawy o radcach prawnych (art. 223 ust. 1).
Nowością w tej materii jest także wprowadzona do Kodeksu postępowania karnego [dalej: KPK] nowelizacja z dnia 13 lipca 2012 r. , która weszła w życie 18 sierpnia br. Zgodnie z dodanym art. 632 KPK, sąd ma możliwość orzeczenia o zwrocie przez Skarb Państwa kosztu ustanowienia jednego pełnomocnika nie tylko w przypadku śmierci oskarżonego, ale i w innych przypadkach, w których umorzenie postępowania wynika z przyczyn powstałych w toku postępowania, niezależnych od pokrzywdzonego czy oskarżonego. Innymi słowy sąd ma możliwość orzeczenia zwrotu kosztów ustanowienia jednego pełnomocnika od Skarbu Państwa, gdy postępowanie karne zostanie umorzone z powodów powstałych w jego toku.
