Samozatrudnienie jest wykorzystywane nie tylko w sytuacji, gdy rzeczywiście sami chcemy założyć własną firmę, ale także gdy proponuje nam to nasz własny pracodawca. Taka sytuacja wydaje się być z pozoru irracjonalna, bowiem po co zakładać jakąkolwiek działalność gospodarczą, w momencie posiadania pracy – i to jeszcze niejako na polecenie szefa. Tak naprawdę jest to zabieg mający przynieść oszczędności dla zatrudniającej nas osoby, dla nas samych już niekoniecznie.
Koszty pracy są w naszym kraju bardzo duże, lwią część naszych zarobków pochłaniają przede wszystkim składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Nic więc dziwnego, że ofert pracy na polskim rynku jest jak na lekarstwo, a jeśli już jakieś się znajdą to za minimalną pensję krajową. Samozatrudnienie ma być rozwiązaniem idealnym dla pracodawców, ponieważ koszty pracy zostają przerzucone wyłącznie na pracownika. W praktyce dotychczasowy pracodawca i pracownik decydują się na nieformalne porozumienie, w którym to koszty założenia działalności poniesie nasz szef. Takie rozwiązanie jest dla niego dużo bardziej korzystne, niż opłacanie składek za pracownika zatrudnionego na podstawie umowy o pracę. Niestety nie każdy wie, że jest to ominięcie przepisów Kodeksu pracy. Warto przy tym podkreślić, że samozatrudniający się traci mnóstwo przywilejów gwarantowanych Kodeksem pracy, takich jak choćby prawo do corocznego płatnego urlopu, prawo do urlopu na żądanie
Stosunek pracy został określony dokładnie w treści art. 22 KP. Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Zatrudnienie w powyższych warunkach jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy.
Pamiętajmy, że nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu warunków wykonywania pracy charakteryzujących się istnieniem stosunku pracy.
Z powyższego wynika zatem, że niezależnie od formy współpracy wykonywanej przez dotychczasowego pracownika, pojawienie się w/w przesłanek jest decydujące w kwestii uznania danego stosunku cywilnoprawnego za stosunek pracy. Innymi słowy, jeśli nasz szef proponuje nam założenie własnej działalności gospodarczej, przy funkcjonowaniu dotychczasowych warunków współpracy – zobowiązanie pracownika do wykonywania pracy określonego rodzaju, praca wykonywana jest pod kierownictwem pracodawcy, praca wykonywana jest w miejscu i czasie wskazanym przez pracodawcę, za pracę pracownikowi przysługuje określone wynagrodzenie płatne tak naprawdę przez pracodawcę, to w rzeczywistości mamy do czynienia nie z samozatrudnieniem, lecz zwykłym stosunkiem pracy.
Jeśli nie godzimy się z takim stanem rzeczy, możemy oczywiście spróbować wyjaśnić sprawę z szefem. Praktyka pokazuje jednak, że efektywność takich działań jest naprawdę znikoma. Dlatego też jedynym rozwiązaniem w takiej sytuacji jest zgłoszenie pracodawcy do Państwowej Inspekcji Pracy, kontrolerów ZUS lub organów kontroli skarbowej.
Obejście przepisów ustawy jest czynem karalnym. Zgodnie z art. 286 Kodeksu karnego taki czyn może być zakwalifikowany jako oszustwo – kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Tej samej karze podlega, kto żąda korzyści majątkowej w zamian za zwrot bezprawnie zabranej rzeczy. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Z kolei art. 282 KP przewiduje, że każdy kto, będąc pracodawcą lub działając w jego imieniu:
- zawiera umowę cywilnoprawną w warunkach, w których zgodnie z art. 22 § 1 powinna być zawarta umowa o pracę,
- nie potwierdza na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę,
- wypowiada lub rozwiązuje z pracownikiem stosunek pracy bez wypowiedzenia, naruszając w sposób rażący przepisy prawa pracy,
- stosuje wobec pracowników inne kary niż przewidziane w przepisach prawa pracy o odpowiedzialności porządkowej pracowników,
- narusza przepisy o czasie pracy lub przepisy o uprawnieniach pracowników związanych z rodzicielstwem i zatrudnianiu młodocianych,
- nie prowadzi dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akt osobowych pracowników,
- pozostawia dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akta osobowe pracowników w warunkach grożących uszkodzeniem lub zniszczeniem
– podlega karze grzywny od 1.000 zł do 30.000 zł.
