W opinii Prokuratora Generalnego, analiza pozostałych unormowań zawartych w art. 126 ustawy o ochronie przyrody pozwala sądzić, że również przepisy dotyczące szkód wyrządzonych przez żubry, wilki, rysie i niedźwiedzie oraz możliwości przeciwdziałania powstaniu takich szkód, nasuwają analogiczne wątpliwości natury konstytucyjnej, jak zdelegalizowana przez Trybunał regulacja dotycząca szkód wyrządzonych przez bobry. Jak podkreślił Prokurator Generalny, ustawodawca podjął próbę ustanowienia mechanizmu wyrównywania przez Skarb Państwa jedynie niektórych szkód powodowanych przez działalność określonych gatunków zwierząt objętych ochroną gatunkową.
W konsekwencji tego, w ustawie o ochronie przyrody przyjęto m.in. zakwestionowane przepisy art. 126 ust. 1 pkt 1-4, na mocy których wprowadzono odpowiedzialność Skarbu Państwa za pewne szkody wyrządzone przez żubry, wilki, rysie i niedźwiedzie. Odpowiedzialność ta została ograniczona do szkód wyrządzonych przez żubry w uprawach, płodach rolnych lub w gospodarstwie leśnym, a przez wilki, rysie i niedźwiedzie – w pogłowiu zwierząt gospodarskich oraz szkód wyrządzonych w pasiekach oraz w uprawach rolnych przez niedźwiedzie. Natomiast szkody wyrządzone przez te zwierzęta w innych nieruchomościach nie zostały objęte odpowiedzialnością odszkodowawczą Skarbu Państwa. W rezultacie, jak zauważa Prokurator Generalny, zaskarżone przepisy pozbawiają właścicieli nieruchomości innych niż wymienione w tych przepisach, jak również osoby posiadające inne mienie niż określone przez ustawodawcę, ochrony odszkodowawczej Skarbu Państwa z tytułu szkód wyrządzonych przez żubry, wilki, rysie i niedźwiedzie.
Zdaniem Prokuratora Generalnego, wprowadzone przez ustawodawcę zróżnicowanie podmiotów według kryterium przedmiotowego, jakim jest wystąpienie szkody wyrządzonej przez żubry, wilki, rysie i niedźwiedzie w gospodarstwie lub mieniu określonego typu, nie spełnia konstytucyjnych wymogów zasady równości. Także preferowanie właścicieli określonego mienia kosztem innych właścicieli w kontekście kompensacyjnym za szkody wyrządzone przez żubry, wilki, rysie i niedźwiedzie, jak również gdy chodzi o umożliwienie współdziałania z uprawnionymi podmiotami, czyli z regionalnym dyrektorem ochrony środowiska, a na obszarze parku narodowego – z dyrektorem tego parku – w zakresie zabezpieczenia mienia przed szkodą, zdaniem Prokuratora Generalnego, godzi w konstytucyjne prawo własności.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że:
- art. 126 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody w części obejmującej wyrazy „w uprawach, płodach rolnych lub w gospodarstwie leśnym”,
- art. 126 ust. 1 pkt 2 i 3 powyższej ustawy, w części obejmującej wyrazy „w pogłowiu zwierząt gospodarskich”,
- art. 126 ust. 1 pkt 4 powyższej ustawy w części obejmującej wyrazy „w pasiekach, w pogłowiu zwierząt gospodarskich oraz w uprawach rolnych”,
- art. 126 ust. 4 powyższej ustawy w zakresie, w jakim ogranicza grono podmiotów, które mogą współdziałać z regionalnym dyrektorem ochrony środowiska, a na obszarze parku narodowego – z dyrektorem tego parku, co do sposobów zabezpieczania przed szkodami powodowanymi przez zwierzęta, o których mowa w ust. 1, do właścicieli lub użytkowników gospodarstw rolnych i leśnych oraz w zakresie, w jakim ogranicza mienie, które podlega zabezpieczeniu
– są niezgodne z art. 32 ust. 1 oraz art. 64 ust. 2 konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny uznał, że zaskarżone przepisy naruszają zasadę równości wobec prawa oraz zasadę równej ochrony własności. Art. 126 ust. 1 pkt 1-4 ustawy o ochronie przyrody w dotychczasowym brzmieniu uzależnia bowiem odpowiedzialność Skarbu Państwa od wyrządzenia szkody w określonym mieniu, czyli pogłowiu zwierząt gospodarskich oraz pewnych kategoriach nieruchomości wskazanych w ustawie. Dochodzi w ten sposób do zróżnicowania właścicieli rzeczy uprzywilejowanych przez ustawę i właścicieli innych rzeczy narażonych na uszkodzenie. Zasadę równości narusza również przepis art. 126 ust. 4 o ochronie przyrody, ponieważ nie uwzględnia wszystkich podmiotów, które mogą być poszkodowane w wyniku działań dzikich zwierząt objętych ochroną gatunkową i będących potencjalnie zainteresowanymi współdziałaniem w zakresie zabezpieczania przed szkodami. Obydwa zróżnicowania nie znajdują uzasadnienia w wartościach chronionych konstytucyjnie, lecz – przeciwnie – naruszają konstytucyjny wymóg równej ochrony praw majątkowych.
Na koniec należy wskazać, że obecnie w Sejmie toczą się prace nad nowelizacją ustawy o ochronie przyrody. W nowym brzmieniu art. 126 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody ma nie uzależniać odpowiedzialności Skarbu Państwa od rodzaju mienia, w którym wyrządzono szkodę. Trybunał Konstytucyjny opowiedział się jednak przeciwko całkowitej automatyzacji refundacji szkód, zwracając uwagę, że działania odszkodowawcze Skarbu Państwa winny być powiązane z oceną działań prewencyjnych podejmowanych przez właścicieli i posiadaczy.
Podstawa prawna:
– Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 lipca 2014 r. (sygn. akt K 36/13).
