Spis treści
Do Sądu Okręgowego w Warszawie wpłynął pozew o ustalenie, że miasto stołeczne Warszawa jest obowiązane do wpisu do księgi grobu prowadzonej dla grobu usytuowanego na cmentarzu komunalnym adnotacji o wniesionym przez powódkę zastrzeżeniu (oświadczeniu) o przeznaczeniu miejsc wolnych w grobie na poczet pochówku powódki, jej męża, jej córki oraz w dalszej kolejności innych wskazanych w pozwie krewnych. Powódka wnosiła również o zapis w księdze tego grobu, stanowiący o odmowie pochówku w grobie jej krewnego – wskazanego z imienia i nazwiska (dalej jako Paweł L.) – lub członków jego rodziny. W toku postępowania ustalono, że po śmierci swojej matki w dniu 26 września 2006 r. powódka dokonała zakupu czterokomorowego grobu usytuowanego na cmentarzu komunalnym z przeznaczeniem na grobowiec rodzinny dla najbliższej rodziny. W grobie tym pochowana została jedynie matka powódki. Powódka zapłaciła za grób wraz z kosztami pogrzebu w dniu a także wybudowała na grobie pomnik, łączny koszt wyniósł około 20 000 zł. Co istotne, powódka pozostawała w silnym konflikcie osobistym ze swoim bratankiem Pawłem L. i domagała się wyłączenia jego i jego rodziny z prawa pochówku w grobie rodzinnym.
Wyrok sądu I instancji
Pozwany, czyli miasto stołeczne Warszawa wniósł o oddalenie powództwa podnosząc zarzut braku legitymacji biernej. W wyroku z dnia 18 marca 2013 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo i zasądził od powódki na rzecz pozwanego 360 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Sąd Okręgowy uznał, że z uzasadnienia pozwu wynikało, iż powództwo dotyczy prawa do grobu, wobec czego pozwany nie był legitymowany biernie w sprawie niniejszej. Nadto, Sąd Okręgowy uznał, iż powództwo podlegałoby oddaleniu również z uwagi na brak interesu prawnego o jakim mowa w art. 189 k.p.c. Zdaniem sądu I instancji brak dokonania przez pozwanego spornego wpisu w księdze grobu o wniesionym przez powódkę zastrzeżeniu (oświadczeniu) o przeznaczeniu wolnych miejsc w grobie na poczet osób przez powódkę wskazanych oraz o odmowie pochówku innych osób nie miałoby wiążących skutków prawnych. W praktyce nie istnieją bowiem żadne środki prawne mogące doprowadzić do wyegzekwowania treści takiego wpisu, a zatem nie mógłby on zapewnić powódce ochrony jej praw do grobu. Sąd Okręgowy wskazał też, że ustawa z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz. U. Nr 19, poz. 62) zawiera zamknięty katalog wpisów jakie mogą być dokonane w księdze grobu i nie przewiduje możliwości dokonywania wpisu, którego domaga się powódka.
Od wyroku sądu I instancji powódka wniosła apelację, zaskarżając wyrok w całości i zarzucając nierozpoznanie istoty sprawy przejawiające się w oddaleniu powództwa na tej zasadzie jakoby było ono powództwem o „prawo do grobu”, co nie odpowiada wnioskowi zawartemu w pozwie.
Sąd Apelacyjny uznał za bezzasadny podniesiony w apelacji zarzut nierozpoznania sprawy. Apelacja powódki została oddalona. W uzasadnieniu wskazano, § 1 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 1 sierpnia 2001 r. w sprawie sposobu prowadzenia ewidencji grobów – zobowiązuje osoby prawne i fizyczne odpowiedzialne za utrzymanie i zarządzanie cmentarzem do prowadzenia następującej dokumentacji: księgi osób pochowanych na cmentarzu, prowadzonej według numeracji narastającej lub w układzie rocznikowym, księgi grobów i alifatycznego spisu osób pochowanych na cmentarzu. W myśl § 4 tego rozporządzenia księga grobów prowadzona jest dla wszystkich grobów i zawiera numer ewidencyjny, imiona i nazwiska osób pochowanych w grobie, datę pochowania, rodzaj grobu (ziemny lub murowany), miejsce pochowania, adnotację o wpisie nagrobka do rejestru zabytków oraz adnotacje o wniesionych zastrzeżeniach i opłatach, o których mowa w art. 7 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych. Tym samym w księdze grobu mogą być dokonane tylko adnotacje dotyczące nagrobka i adnotacje o zastrzeżeniu zgłoszonym zgodnie z art. 7 ust. 2 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych oraz wniesionej zgodnie z tym przepisem opłacie.
Stosunku pomiędzy osobami bliskimi osoby zmarłej
Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 21 października 2010 r. (sygn. akt IV CSK 113/10) wskazał, że przepis art. 7 ust. 2 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych nie reguluje stosunków pomiędzy osobami bliskimi osoby zmarłej. Prawidłowa wykładnia tego przepisu, prowadzi do wniosku, że złożenie zastrzeżenia i uiszczenie opłaty po upływie dwudziestu lat od poprzedniego pochówku skutkuje nabyciem prawa do wykorzystania miejsca, które to prawo pozostaje wiążące tylko w stosunku do zarządcy cmentarza. Nabyte prawo wyraża się więc tylko możnością domagania się niesprzeciwiania się przez zarządcę wykonaniu kolejnego pochówku oraz niesprzeciwiania się stanowi powstałemu w wyniku tej czynności, a zatem czynności te zapobiegają wygaśnięciu prawa do grobu. Należy wskazać, że przepis nie zawiera stwierdzenia, że osoba dokonująca opłat staje się dysponentem grobu, sens przepisu sprowadza się do uniemożliwienia zarządcy cmentarza rozporządzenia grobem przez kolejnych 20 lat. Nabyte przez złożenie zastrzeżenia i przez dokonanie opłaty za pochowanie zwłok prawo nie daje swobody decyzji czy i kto powinien być w grobie pochowany. To uprawnienie pozostaje wspólne dla osób bliskich zmarłego, wynika bowiem z własnego prawa osobistego każdej z tych osób.
Z przytoczonych powyżej regulacji wynika, że wpisy dokonywane w księdze grobów mają charakter porządkowy, których celem jest ułatwienie ustalenia miejsca pochowania określonych osób i umożliwiające zachowanie prawa do grobu. Księga grobów nie służy natomiast dokonywaniu wpisów określających kolejność w jakiej wskazane osoby mogą być w przyszłości w grobie pochowane czy też jakie osoby pochowane być w grobie nie mogą.
Według Sądu Apelacyjnego zawarcie takiego porozumienia byłoby sprzeczne zarówno z obowiązującymi przepisami prawa – z uwagi na to, że § 4 ust. 1 rozporządzenia z 1 sierpnia 2001 r. enumeratywnie wymienia adnotacje jakie mogą być dokonane w księdze grobu, jak i z zasadami współżycia społecznego z uwagi na naruszenie praw osób trzecich – osobistych praw członków rodziny powódki i jej zmarłej matki co do współdecydowania o przeznaczeniu wolnych miejsc w grobie dla pochowania dalszych zmarłych.
Podstawa prawna:
art. 20 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (tekst jedn. Dz. U. z 2011 r. Nr 118 poz. 687 ze zm.);
rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 1 sierpnia 2001 r. w sprawie sposobu prowadzenia ewidencji grobów (Dz. U. Nr 90, poz. 1013 ze zm.);
wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia kwietnia 2014 r. (sygn. akt VI ACa 840/13)