Istota umowy zlecenia
Zgodnie z literaturą prawa pracy istota umowy zlecenia polega na tym, że dający zlecenie (zleceniodawca) upoważnia przyjmującego zlecenie (zleceniobiorcę) do dokonania określonej czynności prawnej, a zleceniobiorca zobowiązuje się omawianą czynność wykonać (zalicza się tu np. złożenie oferty, uczestnictwo w przetargu czy odbiór i pokwitowanie odbioru rzeczy lub pieniędzy oraz prowadzenie sprawy przed sądem). Przedmiotem umowy zlecenia może więc być określona czynność prawna. Może być mowa o jednej takiej czynności albo kilku czy całym szeregu czynności, które składają się na procedurę postępowania. Strony tej umowy z góry określają, jakie czynności mają być wykonane przez określenie kierunku działań zleceniobiorcy, a nie przez wskazanie efektów stanowiących wynik dokonania czynności. Od umowy o pracę umowa zlecenia różni się tym, że nie chodzi w niej o „rodzaj” czynności, ale o czynności „określone” (np. radca prawny zatrudniony na podstawie stosunku pracy zobowiązuje się do gotowości do prowadzenia nieznanych bliżej z góry spraw, podczas gdy zlecenie radca prawny przyjmuje w celu poprowadzenia z góry określonych spraw). Zleceniobiorca musi być samodzielny w dokonywaniu umówionych czynności, choć powinien kierować się wskazówkami zleceniodawcy (w szczególności co do kierunków działania). Jeżeli do wykonania zlecenia potrzebne są odpowiednie środki, powinien posiadać je zleceniobiorca, chyba że strony postanowiły inaczej. Wydatki potrzebne do wykonywania zlecenia ponosi także zleceniobiorca, ale zleceniodawca winien mu je zwrócić nawet wówczas, gdy zlecenie jest nieodpłatne. Ze zlecenia wynikają jednocześnie obowiązek i upoważnienie do dokonania czynności. Co do zasady wynagrodzenie jest płatne po wykonaniu zlecenia, chyba że umowa stanowi inaczej. W wielu przypadkach od przychodów ze zlecenia uiszcza się składki na ubezpieczenia zdrowotne i społeczne. Zlecenie może być wypowiedziane przez każdą ze stron w dowolnym czasie. Wówczas strony dokonują rozliczeń wydatków i wynagrodzenia w części, jaka odpowiada wykonanej pracy. Jeżeli wypowiedzenie nastąpiło bez ważnych powodów, druga strona może żądać odszkodowania (por. M. Piotrowski, Zlecenie, (w:) Z. Niedbała (red.), Prawo pracy, Warszawa 2010, LexisNexis, wyd. 3, s. 103-104).
Widać zatem na gruncie uregulowań prawnych dotyczących zlecenia, że umowa ta różni się od umowy o pracę w bardzo szerokim zakresie, co obejmuje przede wszystkim cel umowy, jej przedmiot, stopień podporządkowania stron czy przesłanki wypowiedzenia umowy.
Rozważania nad zastosowaniem klauzuli zakazu konkurencji w umowie zlecenia
Sąd Najwyższy rozważał zastosowanie klauzuli zakazu konkurencji w umowie zlecenia. Argumentacja sądu w istocie stanowiła odpowiedź na pytanie, czy zamieszczenie w umowie zlecenia postanowienia zakazującego podejmowania działalności konkurencyjnej w czasie obowiązywania umowy jest dopuszczalne i czy postanowienie takie nie narusza granic swobody zawierania umów wynikających z art. 353 1 k.c. Na to pytanie należy odpowiedzieć twierdząco. Wystarczy w tym względzie przywołać treść art. 101 1 k.p., który stanowi, że w zakresie określonym w odrębnej umowie, pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani też świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność. Jest to tzw. zakaz konkurencji. Jeśli zatem klauzula zakazu konkurencji w okresie trwania umowy dopuszczalna jest w ramach stosunku pracy, to nie można przyjąć, że wprowadzenie przez strony takiej klauzuli w umowie zlecenia sprzeciwia się ustawie, zasadom współżycia społecznego lub naturze stosunku zlecenia. Inaczej jednak, jak trafnie podkreślił sąd, należy ocenić skuteczność zobowiązania do zaniechania podejmowania działalności konkurencyjnej w okresie związania umową zlecenia, a inaczej zobowiązanie do takiego zachowania przez okres po ustaniu umowy. To drugie zobowiązanie nie jest ważne, gdyż narusza zasady współżycia społecznego. Nie można uznać, aby zgodne było z zasadami współżycia społecznego zobowiązanie zleceniobiorcy do niepodejmowania działalności konkurencyjnej po ustaniu umowy bez jakiegokolwiek ekwiwalentu. Należy odwołać się do art. 101 2 k.p., w którym przewidziano możliwość zawarcia umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, jednakże za zapłatą odszkodowania (por. uzasadnienie wyroku SN z 11 września 2003 r., sygn. akt: III CKN 579/01).
Podstawa prawna
Art. 3531, art. 734, art. 742, art. 744, art. 746 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jednolity: Dz. U. z 2014 r., poz. 121).
Art. 22 § 1, art. 101 1, art. 101 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1964 r. – Kodeks pracy (tekst jednolity: Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.).
Literatura
Prawo pracy, Warszawa 2010, LexisNexis, wyd. 3, Z. Niedbała (red.)
Orzecznictwo
Wyrok Sądu Najwyższego z 11 września 2003 r., sygn. akt: III CKN 579/01.
