Spis treści
Komu przysługuje własność wody
Kwestie własności wody reguluje ustawa z dnia 18 lipca 2001 roku – Prawo wodne (dalej zwana p.r.). W świetle art. 10 ust. 1 p.w., wody mogą stanowić własność zarówno Skarbu Państwa (wówczas mówimy o wodach publicznych) jak i osób prawnych czy osób fizycznych. Jedną z generalnych zasad prawa wodnego jest to, że wody stojące oraz wody w rowach znajdujące się w granicach nieruchomości gruntowej stanowią własność właściciela tej nieruchomości. Natomiast grunty pokryte wodami powierzchniowymi stanowią własność właściciela tych wód. Świadczy to o korelacji gruntu i wody z punktu widzenia prawa własności.
Prawo pobierania pożytków z wody
Ryby oraz inne organizmy żyjące w wodzie stanowią jej pożytki, do pobierania których jest uprawniony właściciel wody. Z kolei do pobierania pożytków, o których mowa wyżej, z wód w urządzeniu wodnym przeznaczonym do chowu lub hodowli ryb i usytuowanym na publicznych śródlądowych wodach powierzchniowych płynących jest uprawniony jego właściciel.
Problematyka wyzucia właściciela zalanego gruntu z prawa własności
W przypadku wód powierzchniowych ustawodawca przyjął, że grunty pokryte wodami powierzchniowymi stanowią własność właściciela tych wód. Jednocześnie na gruncie norm art. 14 ust 1 i art. 10 ust. 1a p.w. można przyjąć domniemanie, że wszystkie grunty pokryte śródlądowymi wodami powierzchniowymi płynącymi są przedmiotem własności państwa. Zgodnie zaś z art. 14 ust. 1a p.w., przez grunty pokryte śródlądowymi wodami powierzchniowymi rozumie się grunty tworzące dna i brzegi cieków naturalnych, jezior oraz innych naturalnych zbiorników wodnych, w granicach linii brzegu. Z powyższych przepisów wynika, że wolą ustawodawcy było, aby własność wód powierzchniowych płynących przesądzała o własności gruntu pod taką wodą w rozumieniu Prawa wodnego. Własność wody płynącej rozciąga się na własność gruntu pod tymi wodami.(Por. uzasadnienie wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 13 marca 2013 roku, sygn. akt II SA/Gd 619/12.). Nawiązując z kolei do treści art. 17 ust. 1 p.w. pojawia się problem pozbawienia prawa własności gruntu w przypadku jego zalania. Jeżeli śródlądowa woda powierzchniowa płynąca lub wody morza terytorialnego albo morskie wody wewnętrzne zajmą trwale, w sposób naturalny, grunt niestanowiący własności właściciela wody, grunt ten staje się własnością właściciela wody. W przypadku, o którym mowa wyżej, dotychczasowemu właścicielowi gruntu przysługuje odszkodowanie od właściciela wody na warunkach określonych w ustawie. W myśl art. 188 p.w., do naprawienia szkody, stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego. Roszczenie o naprawienie szkody przedawnia się z upływem 2 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o zalaniu gruntu podczas powodzi albo o trwałym, naturalnym zajęciu gruntu przez wodę.
Jak zauważa Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 listopada 2004 roku (sygn. akt II CK 146/04), uchwalając art. 14 ust. 1 Prawa wodnego racjonalny ustawodawca obejmował jego dyspozycją istniejące układy fizjograficzne, powstałe i zmieniające się w sposób naturalny. Przemawia za tym treść art. 17 p.w. dotyczącego wysp i przymulisk utworzonych przez wodę. Brak regulacji dotyczącej tworzenia sztucznych zalewów jest oparty na założeniu pozyskiwania – w tych wypadkach – przez inwestora, gruntów w drodze czynności prawnych lub wywłaszczenia. W ustawie Prawo wodne nie przewidziano natomiast skutków sztucznego spiętrzenia wody i zalania cudzych gruntów. Brak wyjątków odnośnie do normy wynikającej z art. 14 ust. 1 p.w. prowadzi do wniosku, że przywrócenie zakłóconej równowagi polegającej na wyzuciu właściciela zalanego gruntu z prawa własności powinno się dokonać na drodze odpowiedzialności odszkodowawczej uregulowanej w Kodeksie cywilnym. Jeżeli właściciel wód płynących (w stosunku do wód publicznych Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego) odpowiada za szkodę w stosunku do właściciela zabranego gruntu przez wodę kierowaną siłami natury (art. 17 ust. 2 p.w..), to tym bardziej i w szerszym zakresie odpowiada za szkodę wyrządzoną działaniem własnym.
Własność wody a cywilistyczne określenie prawa własności
W świetle przepisów art. 140 oraz art. 143 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny (dalej zwanej k.c.), w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą. Natomiast w granicach określonych przez społeczno-gospodarcze przeznaczenie gruntu własność gruntu rozciąga się na przestrzeń nad i pod jego powierzchnią, przy czym nie uchybia to przepisom regulującym prawa do wód. Jak wskazano w uzasadnieniu wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 16 kwietnia 2009 roku (sygn. akt I SA/Ol 136/09), własność wody jest kategorią prawną prawa wodnego, odmienną od własności w rozumieniu art. 140 k.c. Cywilistyczne określenie prawa własności w pełni odnosi się do gruntów pokrytych wodami, nie obejmuje natomiast własności wody, jako nie będącej rzeczą w rozumieniu art. 45 k.c. Stąd zasadne jest przytoczenie stanowiska Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie, wyrażonego w wyroku z dnia 16 stycznia 2009 roku (sygn. akt II OSK 1874/07), w którym sąd zwraca uwagę na treść art. 12 ustawy, że wody stojące oraz wody w rowach znajdujące się w granicach nieruchomości gruntowej stanowią własność właściciela tej nieruchomości według zasady: czyją własność stanowią grunty, tego własnością jest woda. Własność gruntu przesądza o własności wody. Z kolei własność wody nie przekłada się jednak automatycznie na własność urządzeń wodnych, bowiem przepisy Prawa wodnego nie stoją na przeszkodzie, aby kto inny był właścicielem wody, a kto inny właścicielem urządzeń wodnych. W przypadku własności wód przepisy Prawa wodnego mają charakter lex specialis i wątpliwe jest, czy wszystkie zasady wynikające z prawa cywilnego można wprost przenosić na płaszczyznę regulacji Prawa wodnego.
Podstawa prawna:
Art. 10, art. 12, art. 14, art. 17, art. 188 ustawy z dnia 18 lipca 2001 roku – Prawo wodne.
Art. 140, art. 143 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny.
