Przewłaszczenie na zabezpieczenie polega na przeniesieniu na wierzyciela własności rzeczy w celu zaspokojenia się w przypadku gdyby dłużnik nie wykonał zobowiązania. W umowie przewłaszczenia na zabezpieczenie wierzyciel zobowiązuje się ponadto do przeniesienia własności rzeczy z powrotem w przypadku gdy dłużnik wykona zobowiązanie.
Jak podkreślił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 11 września 2003 r., sygn. akt III CZP 53/03 umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie nie przenosi posiadania rzeczy, natomiast stwarza podstawy do żądania jej wydania. Dopóki zaspokojenie wierzytelności nie nastąpi, wierzyciel występuje w podwójnej roli wierzyciela i właściciela rzeczy, a po bezskutecznym upływie terminu spłaty długu i zrealizowaniu roszczenia windykacyjnego także w roli posiadacza rzeczy.
Przeniesienie własności rzeczy nie stanowi celu umowy o przewłaszczenie, lecz sposób zabezpieczenia wykonania zobowiązania przez dłużnika.Z kolei w wyroku z dnia 27 czerwca 1995 r., sygn. akt I CR 7/95 Sąd Najwyższy orzekł, że określone w umowie przewłaszczenia rzeczy na zabezpieczenie wierzytelności sposób i warunki zaspokojenia się wierzyciela z przewłaszczonej rzeczy wiążą strony. W razie braku postanowień umownych w tym względzie wierzyciel może zaspokoić się – według swego wyboru – w każdy sposób, który nie jest sprzeczny z treścią stosunku prawnego łączącego strony, umową lub zasadami współżycia społecznego. W każdym wypadku zaspokojenia się wierzyciela z przewłaszczonej rzeczy następuje ono nie z chwilą nabycia przez wierzyciela własności rzeczy, ale z chwilą dokonania czynności powodującej zaspokojenie się wierzyciela z tej rzeczy i prowadzącej do umorzenia w całości lub w części zabezpieczonej wierzytelności – podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 czerwca 1995 r.
W przepisach prawa cywilnego brak jest uregulowania wprost instytucji przewłaszczenia na zabezpieczenie, co nie oznacza, że nie jest dopuszczalne stosowanie tego rodzaju umów. Można je stosować, jest to także podkreślane w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Przewłaszczenie na zabezpieczenie jest wprost uregulowane jedynie w przepisach ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r., nr 72, poz. 665, z późn. zm.). Zgodnie z przepisami Prawa bankowego osobie fizycznej, prawnej lub jednostce organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, o ile posiada zdolność prawną, które nie mają zdolności kredytowej, bank może udzielić kredytu pod warunkiem ustanowienia szczególnego sposobu zabezpieczenia spłaty kredytu. W myśl zaś art. 101 Prawa bankowego zabezpieczenie wierzytelności banku może być dokonane w drodze przeniesienia na bank przez dłużnika lub osobę trzecią, do czasu spłaty zadłużenia wraz z należnymi odsetkami i prowizją, prawa własności rzeczy ruchomej lub papierów wartościowych. W przypadku gdy przeniesiona została własność rzeczy określonej co do gatunku lub zbioru rzeczy, dłużnik lub osoba trzecia mają obowiązek wyodrębnić i oznaczyć rzecz lub zbiór rzeczy oraz – jeżeli umowa nie stanowi inaczej – prowadzić ewidencję zmian w zakresie przedmiotu przewłaszczenia.
Warto też podkreślić, że przy przewłaszczeniu na zabezpieczenie można mówić o dwóch formach przejścia własności rzeczy:
• przeniesienie własności rzeczy może nastąpić pod warunkiem zawieszającym, tzn po upływie danego terminu, jeżeli dłużnik nie spełni zobowiązania własność rzeczy przechodzi na wierzyciela.
• możliwe jest stosowanie warunku rozwiązującego, polega to na tym, że własność rzeczy od początku przechodzi na wierzyciela, a po wykonaniu przez dłużnika zobowiązania dłużnik ponownie staje się właścicielem rzeczy.
Do posiadania rzeczy przez wierzyciela do czasu wykonania przez dłużnika zobowiązania stosuje się posiłkowo zwykle przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące użyczenia rzeczy.
Podstawa prawna:
• art. 70 ust. 2 § 1, art. 101 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r., nr 72, poz. 665, z późn. zm.).
