Wprowadzenie
Rozważania zawarte w niniejszym artykule dotykają wyłącznie określonej części postanowień, które – brane pod uwagę jako całość – składają się na kompletny charakter prawny umowy darowizny. Poza zakresem niniejszych refleksji jest zatem w szczególności zagadnienie odpowiedzialności darczyńcy za wady przedmiotu darowizny (vide art. 892 k.c.), zagadnienie odpowiedzialności darczyńcy za niewykonanie czy nienależyte wykonanie zobowiązania (vide art. 891 k.c.) czy też zagadnienie możliwości włożenia na obdarowanego obowiązku oznaczonego działania lub zaniechania w związku z wykonaniem darowizny (vide art. 893 i nast. k.c.). Należy także nadmienić, że w ramach niniejszych refleksji poruszona zostanie jedynie kwestia odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego, wyjąwszy odwołanie darowizny z powodu niedostatku darczyńcy (vide art. 897 k.c.) oraz z powodu istotnej zmiany stanu majątkowego darczyńcy (vide art. 896 k.c.). Niniejsze rozważania nie rozwijają kwestii odwołania darowizny poczynionej przez osobę, która została w późniejszym czasie ubezwłasnowolniona, o czym mowa w art. 901 k.c.
Istota darowizny
W myśl art. 888 k.c. przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Zasadniczą cechą darowizny jest zatem jej nieodpłatność. Przez ową nieodpłatność należy rozumieć brak ekwiwalentu ekonomicznego, jako odpowiednika świadczenia darczyńcy. Nie ma znaczenia dla oceny charakteru prawnego umowy darowizny konkretny, zindywidualizowany motyw dokonanego nieodpłatnie przysporzenia. Przyczyna prawna (causa donandi) jest stypizowana i identyczna dla wszystkich wchodzących w grę przypadków (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 22 stycznia 2014 r., sygn. akt: I ACa 957/13).
Uwaga!
Jeśli chcesz szybko i poprawnie przygotować Oświadczenie o odwołaniu darowizny przejdź do formularza »
Zgodnie z przepisem art. 890 § 1 k.c. oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. W myśl paragrafu drugiego omawianego przepisu, postanowienia art. 890 § 1 k.c. nie stanowią uchybienia względem przepisów, które – ze względu na przedmiot darowizny – wymagają zachowania szczególnej formy dla oświadczeń obu stron. Transparentnym przykładem szczególnego wymagania co do formy prawnej oświadczenia woli jest przeniesienie prawa własności nieruchomości. Według art. 158 zd. pierwsze k.c. umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Uchybienie co do formy w tym przypadku skutkuje bezwzględną nieważnością zgodnych oświadczeń woli stron zawierających umowę. Umowa darowizny nieruchomości winna zatem przybierać formę aktu notarialnego pod rygorem nieważności.
Ewentualność odwołania darowizny przez darczyńcę z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego
- Uregulowanie ustawowe
Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Od chwili zdarzenia uzasadniającego odwołanie obdarowany ponosi odpowiedzialność na równi z bezpodstawnie wzbogaconym, który powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu (art. 898 k.c.). Darowizna nie może być odwołana z powodu niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył. Jeżeli w chwili przebaczenia darczyńca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. Spadkobiercy darczyńcy mogą odwołać darowiznę z powodu niewdzięczności tylko wtedy, gdy darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania albo gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy. Darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego (art. 899 k.c.).
- Rozważania poczynione na gruncie orzecznictwa sądowego
Z przepisu art. 899 § 3 k.c. wynika, że uprawnienia darczyńcy do odwołania darowizny z powodu niewdzięczności obdarowanego mogą być realizowane jedynie w zamkniętym przedziale czasu. Na realizację powyższego uprawnienia przewidziano termin jednoroczny, po upływie którego uprawnienie to wygasa. Ten stosunkowo krótki termin na realizację prawa przez darczyńcę jest uzasadniany potrzebą eliminowania niepewności po stronie obdarowanego. Bieg wspomnianego terminu rozpoczyna się od momentu dowiedzenia się o przyczynie odwołania darowizny, a więc od momentu powzięcia wiedzy o niewdzięcznym zachowaniu obdarowanego. Przyjąć należy, że skoro uprawniony przez jeden rok darowizny nie odwołuje, to albo obdarowanemu przebaczył, albo nie odczuł, że zachowanie obdarowanego nosi znamiona zachowania niewdzięcznego. Natomiast stosownie do treści art. 900 k.c. odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie. Utrwalony jest przy tym w orzecznictwie sądowym pogląd, iż oświadczeniem złożonym obdarowanemu na piśmie zgodnie z art. 900 k.c. w przedmiocie odwołania darowizny może być złożony w tym zakresie pozew. W odwołaniu powinny być wskazane przyczyny, tj. przytoczenie tego, z jakim zachowaniem obdarowanego należy łączyć dopuszczenie się wobec darczyńcy rażącej niewdzięczności. Odwołanie jest skuteczne, jeżeli dotrze do obdarowanego (zob. art. 61 k.c.). Podkreślenia w tym miejscu wymaga, że każdy przypadek nagannego zachowania się obdarowanego, który może być traktowany jako rażąca niewdzięczność, daje podstawę do odwołania darowizny i każdy z osobna podlega osobnemu przedawnieniu z art. 899 § 3 k.c. (por. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 22 stycznia 2014 r., sygn. akt: I ACa 957/13).
Gdyby Czytelnik chciał powziąć wiadomości co do tego, na czym polegać może omawiane tu „niewdzięczne zachowanie” obdarowanego, wypadnie nadmienić, iż za takie zachowanie, jak się wydaje, można uznać pozbawione wyraźnej podstawy faktycznej szkalowanie darczyńcy lub dopuszczenie się względem niego jednego z czynów zabronionych, o których mowa w Rozdziale XIX („przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu”) ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r. nr 88, poz. 553 ze zm.).
Uwaga!
Jeśli chcesz szybko i poprawnie przygotować Oświadczenie o odwołaniu darowizny
przejdź do formularza »
Podstawa prawna
Art. 888 § 1, art. 890, art. 898, art. 899 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jednolity: Dz. U. z 2014 r., poz. 121).
Orzecznictwo
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 22 stycznia 2014 r., sygn. akt: I ACa 957/13.
