Zgodnie z art. 156 k.p.k. (kodeksu postępowania karnego) reguluje zasady udostępniania akt sprawy sądowej oraz sporządzania z nich odpisów w wypadku m.in. takich podmiotów, jak strony, obrońcy lub pełnomocnicy i przedstawiciele ustawowi. Przepis ten stwierdza, że stronom, podmiotowi określonemu w art. 416 (podmiot, który odniósł korzyść majątkową), obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta sprawy sądowej i daje możność sporządzenia z nich odpisów. Za zgodą prezesa sądu akta te mogą być udostępnione również innym osobom. Należy stwierdzić, że konstytucyjne prawo do obrony stanowi elementarny standard demokratycznego państwa prawnego, co oznacza że odnosi się ono do wszelkich postępowań toczących się w przed-miocie odpowiedzialności o charakterze represyjnym. Należy je więc rozumieć szeroko: jako przysługujące każdemu od chwili wszczęcia przeciwko niemu postępowania karnego (w praktyce od chwili przedstawienia zarzutów) aż do wydania prawomocnego wyroku i jego wykonania.
W myśl art. 156 § 2 k.p.k. na wniosek oskarżonego lub jego obrońcy wydaje się odpłatnie kserokopie dokumentów z akt sprawy. Kserokopie takie można wydać odpłatnie, na wniosek, również innym stronom, podmiotowi określonemu w art. 416, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym. Prezes sądu może w razie uzasadnionej potrzeby zarządzić wydanie odpłatnie uwierzytelnionych odpisów z akt sprawy. Przeglądanie akt sprawy i sporządzanie z nich odpisów może zostać ograniczone. Jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo ujawnienia tajemnicy państwowej, przeglądanie akt, sporządzanie odpisów i kserokopii odbywa się z zachowaniem rygorów określonych przez prezesa sądu lub sąd. Uwierzytelnionych odpisów i kserokopii nie wydaje się, chyba że ustawa stanowi inaczej.
O ile nie budzi wątpliwości dostęp do akt sprawy na drodze postępowania sądowego, to dostęp taki ograniczony jest przepisami k.p.k. w postępowaniu przygotowawczym. Postępowanie takie nie jest i nie może być oparte na zasadzie pełnej jawności akt sprawy. Możliwość osiągnięcia celów postępowania przygotowawczego uzależniona jest bowiem od takich czynników, jak zachowanie w tajemnicy pewnych informacji. Zasada udostępniania akt w postępowaniu sądowym ustępuje zatem fakultatywności w postępowaniu przygotowawczym. O tym, czy podejrzany, lub jego obrońca, mogą zapoznać się z aktami, każdorazowo decydują sytuacja prawna oraz, przede wszystkim, okoliczności faktyczne. Ingerencja w sferę prawa do obrony, jakim jest odmowa dostępu do akt, nabiera szczególnego znaczenia w sytuacji stosowania (przedłużania) tymczasowego aresztowania. Na gruncie postępowania karnego można wskazać przepisy, które umożliwiają oskarżonemu (i jego obrońcy) uzyskanie częściowej wiedzy na temat materiału dowodowego, zebranego na danym etapie postępowania przygotowawczego. Mechanizmów tych nie można jednak uznać za ekwiwalentne do prawa do dostępu do materiałów postępowania przygotowawczego, uzasadniających wniosek prokuratora w przedmiocie tymczasowego aresztowania. Dla skutecznej realizacji prawa do obrony, w sytuacji zastosowania środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania, konieczne jest bezpośrednie zapoznanie się przez aresztowanego (jego obrońcę) z materiałami postępowania przygotowawczego, uzasadniającymi wniosek prokuratora. Wspomniane mechanizmy nie umożliwiają tego w takim samym stopniu jak prawo dostępu do akt. Daleko idący dostęp podejrzanego do akt zapewnia również orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Wynika z niego nakaz zapewnienia podejrzanemu dostępu do materiału dowodowego w aktach postępowania przygotowawczego, w zakresie w jakim jest to niezbędne dla oceny zasadności tymczasowego aresztowania. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego koresponduje z tym poglądem. Czynnikiem decydującym o tym, która część akt powinna być udostępniona aresztowanemu i jego obrońcy, powinna być efektywność prawa do obrony. Wszystkie materiały postępowania przygotowawczego, uzasadniające wniosek prokuratora w tym zakresie muszą być jawne.
W toku postępowania przygotowawczego podejrzanemu i jego obrońcy udostępnia się akta sprawy w części zawierającej dowody wskazane we wniosku o zastosowanie albo przedłużenie tymczasowego aresztowania oraz wymienione w postanowieniu o zastosowaniu albo przedłużeniu tymczasowego aresztowania. Prokurator może odmówić zgody na udostępnienie akt w tej części tylko wówczas, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że narażałoby to na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia pokrzywdzonego lub innego uczestnika postępowania, groziłoby zniszczeniem lub ukryciem dowodów albo tworzeniem dowodów fałszywych, groziłoby uniemożliwieniem ustalenia i ujęcia współsprawcy czynu zarzucanego podejrzanemu lub sprawców innych czynów ujawnionych w toku postępowania, ujawniałoby prowadzone czynności opreacyjno-rozpoznawcze lub zagrażałoby utrudnieniem postępowania przygotowawczego w inny bezprawny sposób.
Można zatem stwierdzić, że strona a także inne osoby uprawnione na mocy przepisów k.p.k. mają konstytucyjne prawo do przeglądania akt sprawy, a ograniczenie tego prawa stanowi naruszenie prawa do obrony. Teza ta potwierdzona została w wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 06.05.2009 roku sygn. akt II AKa 394/08, który stwierdził, że fakt odmowy udostępnienia akt może być potraktowany jako naruszenie prawa do obrony materialnej, jako że obrona materialna może być realizowana przez korzystanie z uprawnień procesowych, w tym także przez możliwość dostępu do akt sprawy. Skoro strona postępowania zgłasza potrzebę zapoznania się z aktami sprawy, winno to zostać jej umożliwione. Oczywiście prawo do obrony nie jest prawem absolutnym, zaś jego ograniczenia podlegają ocenie przez pryzmat zasady proporcjonalności. Przesłankami dopuszczalności ograniczeń w korzystaniu z konstytucyjnych praw i wolności są: ustawowa forma ograniczenia, funkcjonalny związek ograniczenia z realizacją wskazanych w art. 31 ust. 3 wartości, zakaz naruszania istoty danego prawa lub wolności oraz istnienie w państwie demokratycznym konieczności wprowadzenia ograniczenia.
