Przytoczone na wstępie wyrażenia możemy odnaleźć w części zobowiązań polskiego Kodeksu cywilnego. W zależności od tego czy mamy do czynienia ze zwłoką czy opóźnieniem, sytuacja prawna dłużnika będzie podlegać innym regulacjom.
Zgodnie z treścią art. 476 KC, dłużnik dopuszcza się zwłoki, gdy nie spełnia świadczenia w terminie, a jeżeli termin nie jest oznaczony, gdy nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela. Nie dotyczy to wypadku, gdy opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Z powyższego wynika zatem, że zwłoka wiąże się bezpośrednio z winą dłużnika. Opóźnienie natomiast nie może być w ogóle łączone z winą takiej osoby. Pamiętajmy jednocześnie, że omawiany przepis wprowadza domniemanie prawne, iż nie dotrzymując terminu, dłużnik pozostaje w zwłoce, a zatem powołując się na zwłokę wierzyciel nie musi wykazywać, że niedotrzymanie terminu spełnienia świadczenia jest spowodowane okolicznościami, za które dłużnik odpowiada. To dłużnika chcącego uwolnić się od skutków zwłoki obarcza ciężar udowodnienia, że opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które odpowiedzialności nie ponosi.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 25 sierpnia 2004 r. (sygn. akt IV CK 602/03), przez "zwłokę" należy rozumieć opóźnienie zawinione. W zależności od stanu, w którym znajduje się dłużnik nie spełniający świadczenia w wymaganym terminie, różne będą skutki jego zachowania. W przypadku zwłoki:
- wierzyciel może domagać się wykonania zobowiązania oraz naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki (art. 477 KC),
- w przypadku świadczenia pieniężnego wierzyciel może żądać odsetek za czas zwłoki, a także odszkodowania na zasadach ogólnych w takim zakresie, w jakim szkoda przewyższa należne odsetki (art. 481 § 3 KC),
- jeżeli wskutek zwłoki dłużnika świadczenie utraciło dla wierzyciela całkowicie lub w przeważającym stopniu znaczenie, wierzyciel może świadczenia nie przyjąć i żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania (art. 477 § 2 KC),
- jeżeli przedmiotem świadczenia jest rzecz oznaczona co do tożsamości, dłużnik będący w zwłoce odpowiedzialny jest za utratę lub uszkodzenie przedmiotu świadczenia, chyba że utrata lub uszkodzenie nastąpiłoby także wtedy, gdyby świadczenie zostało spełnione w czasie właściwym (art. 478 KC),
- wierzyciel uprawniony jest do tzw. wykonania zastępczego, gdy spełnione zostaną przesłanki ustawowe (art. 479 i 480 KC).
Pojawienie się opóźnienia będzie z kolei wpływało na:
- możliwość przymusowego dochodzenia świadczenia od dłużnika przez wierzyciela,
- możliwość żądania przez wierzyciela odsetek za czas opóźnienia spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi (art. 481 KC),
- możliwość zastosowania regulacji art. 610 KC, zgodnie z którym jeżeli dostawca opóźnia się z rozpoczęciem wytwarzania przedmiotu dostawy lub poszczególnych jego części tak dalece, że nie jest prawdopodobne, żeby zdołał je dostarczyć w czasie umówionym, odbiorca może nie wyznaczając terminu dodatkowego od umowy odstąpić jeszcze przed upływem terminu do dostarczenia przedmiotu dostawy.
