Zgodnie z przepisami, jeżeli nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich, właściciel może żądać od właścicieli gruntów sąsiednich ustanowienia za wynagrodzeniem potrzebnej służebności drogowej.Przeprowadzenie drogi koniecznej następuje z uwzględnieniem potrzeb nieruchomości nie mającej dostępu do drogi publicznej oraz z najmniejszym obciążeniem gruntów, przez które droga ma prowadzić. Ponadto przeprowadzenie drogi koniecznej powinno uwzględniać interes społeczno-gospodarczy.
Przez „odpowiedni dostęp do nieruchomości” należy rozumieć dostęp, który pozwala właścicielowi korzystać z całej nieruchomości zgodnie z jej przeznaczeniem i właściwościami. Odpowiedni dostęp nieruchomości do drogi publicznej to uzyskanie połączenia z siecią drogową jako całością.
Jak podkreślił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 8 listopada 2002 r., sygn. akt III CKN 1479/00 gruntami sąsiednimi są nie tylko grunty pozostające w fizycznej styczności z nieruchomością na potrzeby której służebność drogi koniecznej zostaje ustanowiona, lecz także grunty tak względem tej nieruchomości usytuowane, że zachodzi gospodarcza konieczność przeprowadzenia przez nie dojazdu do drogi publicznej lub do budynków gospodarczych.
Wynagrodzenie za ustanowienie drogi koniecznej może mieć postać świadczeń okresowych.
Prawo do zgłoszenia wniosku o ustanowienie drogi koniecznej są:
• właściciel nieruchomości pozbawionej dostępu do drogi publicznej,
• użytkownik wieczysty,
• samoistny posiadacz nieruchomości (na jego rzecz może być ustanowiona tylko służebność osobista,
• spółdzielnia produkcyjna.
Służebność gruntowa niewykonywana przez lat 10 wygasa.
Służebność drogi koniecznej powinna być wpisana do księgi wieczystej. Służebność drogi koniecznej można zasiedzieć, a warunkiem, aby to nastąpiło jest wykonanie trwałego i widocznego urządzenia przez posiadacza nieruchomości (np. mostu, płotu). Do zasiedzenia służebności drogi koniecznej stosuje się przepisy dotyczące zasiedzenia nieruchomości gruntowych (zasiedzenie może więc nastąpić po 20 latach nieprzerwanego posiadania w przypadku dobrej wiary posiadacza lub po 30 latach w razie nabycia posiadania w złej wierze) i pod warunkiem wzniesienia trwałego urządzenia przez posiadacza nieruchomości.
Ustanowienie służebności gruntowej za wynagrodzeniem spełnia warunki odpłatnego świadczenia usług w rozumieniu ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r., nr 177, poz. 1054, z późn. zm.), polega zatem opodatkowaniu VAT na podstawie art. 8 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT. Moment powstania obowiązku podatkowego z tytułu świadczenia usługi ustanowienia służebności drogi koniecznej powstaje zgodnie z art. 19 ust. 13 pkt ustawy o VAT. Zgodnie z tym przepisem obowiązek podatkowy powstaje z chwilą otrzymania całości lub części zapłaty, nie później jednak niż z upływem terminu płatności określonego w umowie lub fakturze – z tytułu świadczenia na terytorium kraju usług najmu, dzierżawy, leasingu lub usług o podobnym charakterze, a także usług ochrony osób oraz usług ochrony, dozoru i przechowywania mienia, usług w zakresie pośrednictwa ubezpieczeniowego oraz usług stałej obsługi prawnej i biurowej.
W przypadku służebności drogi koniecznej, ustanowionej za wynagrodzeniem jednorazowym, ustanowienie służebności obliguje, zgodnie z art. 106 ust. 1 ustawy VAT do wystawienia faktury VAT, a obowiązek podatkowy zgodnie z art. 19 ust. 4 ustawy o VAT powstaje z chwilą wystawienia faktury, nie później niż w 7 dniu licząc od dnia wydania towaru lub wykonania usługi.
Ustanowienie drogi koniecznej następuje na podstawie przepisów o postępowaniu nieprocesowym. We wniosku o ustanowienie drogi koniecznej należy wskazać właścicieli wszystkich nieruchomości, przez które mogłaby prowadzić droga, aby nieruchomość wnioskodawcy miała odpowiedni dostęp do drogi publicznej. Przed wydaniem postanowienia o ustanowieniu drogi koniecznej sąd powinien przeprowadzić dowód z oględzin nieruchomości, chyba że okoliczności istotne dla wytyczenia drogi koniecznej są niesporne i niewątpliwe albo że przeprowadzenie dowodu z innych przyczyn nie jest potrzebne.
Podstawa prawna:
• art. 145, art. 146, art. 286, art. 292, art. 293 § 1 Kodeksu cywilnego
• art. 626 Kodeksu postępowania cywilnego
• art. 5 ust. 1 pkt 1, art. 8 ust. 1 pkt 2, art. 19 ust. 4, art. 19 ust. 13 pkt, art. 106 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r., nr 177, poz. 1054, z późn. zm.)
