Spis treści
Kiedy lekarz może pobrać narządy ze zwłok?
Pobranie komórek, tkanek lub narządów ze zwłok ludzkich w celu ich przeszczepienia lekarz może dokonać, jeśli osoba zmarła nie wyraziła za życia sprzeciwu. W przypadku małoletniego lub innej osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, sprzeciw może wyrazić za ich życia przedstawiciel ustawowy (np. rodzic). Natomiast w przypadku małoletniego powyżej lat szesnastu sprzeciw może wyrazić również ten małoletni.
Z powyższego jednoznacznie wynika, że dopuszczalność pobrania komórek, tkanek czy narządów w celu dokonania przeszczepu nie jest tak naprawdę uzależniona od jakiejkolwiek decyzji rodziny zmarłego. Należy podkreślić, że aktualnie obowiązujące przepisy nie wymagają, aby bliskie do zmarłego osoby wyraziły zgodę na pobranie ze zwłok komórek, tkanek narządów.
(Nie)stety obecnie powszechnie praktykowane jest pytanie rodziny zmarłego przez lekarzy o zgodę na pobranie narządów. Jest to obyczaj, którego celem jest budowanie świadomości, że śmierć bliskiej osoby – choć dla bliskich zmarłego zawsze bolesna – może innym przynieść dobro. W sytuacji gdy rodzina stanowczo odmówi ‘zgody’ na pobranie narządów od ich bliskiego zmarłego, to lekarze przeważnie nie naciskają, pomimo, że w świetle prawa sprzeciw bliskich nie jest dla nich wiążący. Niewątpliwie jest bardzo trudna sytuacja dla rodziny, ale pamiętajmy o tym, że oświadczenie woli oddania po śmierci narządów stanowi niejako wskazówkę zarówno dla najbliższych osób, jak i lekarza. Jest to deklaracja stanowiska zmarłego i swego rodzaju testamentem, który należy uszanować. Przekonanie rodziny zmarłego do uszanowania jego woli jest ważne, choć niełatwe, zwłaszcza w Polsce, gdzie dużym problemem są ciężkie do obalenia mity na temat dawstwa narządów.
Ze strony Poltransplantu można pobrać oświadczenie woli, które można zawsze nosić przy sobie, np. w portfelu. Jednakże należy mieć świadomość tego, że to oświadczenie woli ma charakter jedynie informacyjny. W przypadku, gdy zmarły nie rozmawiał ze swoimi bliskimi na temat pobierania narządów, być może pomoże to ich przekonać do tego, że taka była jego wola. Własnoręczne podpisanie oświadczenia ułatwia bliskim osoby zmarłej oraz lekarzom uszanowanie wyrażonej woli.
Kiedy lekarze nie mogą pobrać narządów od zmarłego?
Lekarze nie mogą pobrać narządów od zmarłego w przypadku, gdy ten za życia wyraził sprzeciw. Sprzeciw wyrażony za życia stanowi o wzruszeniu domniemania zgody. Sprzeciw wyraża się w formie:
- wpisu w centralnym rejestrze sprzeciwów na pobranie komórek, tkanek i narządów ze zwłok ludzkich;
- oświadczenia pisemnego zaopatrzonego we własnoręczny podpis;
- oświadczenia ustnego złożonego w obecności co najmniej dwóch świadków, pisemnie przez nich potwierdzonego.
Powyższe stosuje się także do sprzeciwu wyrażanego przez przedstawiciela ustawowego np. dziecka. Sprzeciw może być cofnięty w każdym czasie.
Reasumując, należy stwierdzić, że w teorii procedura pobrania narządów wygląda w ten sposób, że przed pobraniem narządów lekarze sprawdzają, czy nazwisko np. ofiary wypadku figuruje w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów. Jeśli nie, to lekarze zgodnie z prawem mogą pobrać narządy. Nie ma obowiązku pytania o zgodę rodziny. Natomiast w praktyce… tak jak zostało opisane powyżej – wiele tak naprawdę zależy od rodziny zmarłego.
Podstawa prawna:
art. 5 – 6 ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (Dz. U. 2005 nr 169 poz. 1411)
