Zgodnie z treścią art. 73 Karty Nauczyciela, nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony, po przepracowaniu co najmniej 7 lat w szkole, dyrektor szkoły udziela urlopu dla poratowania zdrowia, w celu przeprowadzenia zaleconego leczenia, w wymiarze nieprzekraczającym jednorazowo roku. Nauczycielowi, któremu do nabycia prawa do emerytury brakuje mniej niż rok, urlop dla poratowania zdrowia nie może być udzielony na okres dłuższy niż do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym nauczyciel nabywa uprawnienia emerytalne. Do wymaganego okresu siedmioletniej pracy w szkole wlicza się okresy czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby oraz urlopu innego niż wypoczynkowy, trwające łącznie nie dłużej niż 6 miesięcy. W przypadku okresu niezdolności do pracy i urlopu trwających dłużej niż 6 miesięcy wymagany okres pracy przedłuża się o ten okres. Okres siedmioletniej pracy w szkole, uzasadniający prawo do urlopu, powinien przypadać bezpośrednio przed datą rozpoczęcia urlopu dla poratowania zdrowia. Wymóg siedmioletniego okresu pracy w szkole dotyczy udzielenia pierwszego urlopu dla poratowania zdrowia.
Urlop dla poratowania zdrowia nie jest urlopem bezpłatnym, ponieważ nauczyciel może w tym okresie korzystać z comiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego i dodatku za wysługę lat, ma także prawo do innych świadczeń pracowniczych, w tym różnych dodatków socjalnych.
Podstawowym zakazem dla nauczyciela przebywającego na urlopie dla poratowania zdrowia jest oczywiście brak możliwości nawiązania stosunku pracy lub podjęcie innej działalności zarobkowej. W przypadku stwierdzenia, że w okresie urlopu dla poratowania zdrowia nauczyciel podejmuje inny stosunek pracy lub inną działalność zarobkową, dyrektor szkoły odwołuje nauczyciela z urlopu, określając termin, w którym nauczyciel obowiązany jest do powrotu do pracy. Nauczycielowi można udzielić kolejnego urlopu dla poratowania zdrowia nie wcześniej niż po upływie roku od dnia zakończenia poprzedniego urlopu dla poratowania zdrowia. Łączny wymiar urlopu dla poratowania zdrowia nauczyciela w okresie całego zatrudnienia nie może przekraczać 3 lat.
Jak podkreśla Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 czerwca 2012 r. (sygn. akt II PK 298/11), urlop dla poratowania zdrowia jest szczególnym świadczeniem pracowniczym, zbliżonym do instytucji urlopu wypoczynkowego, przysługującym w ramach istniejącego indywidualnego stosunku pracy łączącego nauczyciela ze szkołą, a jego celem jest – przy zagwarantowaniu trwałości tego stosunku oraz możliwości korzystania przez pracownika z dotychczasowych uprawnień w zakresie wynagrodzenia i innych świadczeń pracowniczych, w tym socjalnych – zapewnienie nauczycielowi możliwości poddania się zalecanemu leczeniu dla odzyskania pełnej zdolności do pracy i kontynuowania zatrudnienia. Sąd ten podkreśla jednocześnie, że nauczycielowi spełniającemu wymagania określone w art. 73 ust. 1 Karta Nauczyciela przysługuje pełna ochrona trwałości stosunku pracy w okresie urlopu dla poratowania zdrowia, z wyjątkiem sytuacji gdy dochodzi do całkowitej likwidacji szkoły.
Ostatnimi czasy Sąd Najwyższy postanowił ujednolicić swoje stanowisko w omawianym zakresie i przekazać jedną ze spraw dotyczących możliwości zwolnienia nauczyciela w czasie urlopu dla poratowania zdrowia swojemu powiększonemu składowi (postanowienie 7 sędziów SN z dnia 26 czerwca 2013 r. (sygn. akt I PZP 1/13). W praktyce bowiem zdanie SN na przełomie różnych lat było bardzo odmienne. Z jednej strony (jak pokazuje przytoczony wcześniej wyrok) Sąd ten zgadza się, że istnieje wyjątkowa możliwość zwolnienia nauczyciela zarówno, gdy przebywa on na urlopie zdrowotnym, jak i przed terminem wskazanym we wniosku o przyznanie takiego urlopu. Z drugiej zaś nierzadko można trafić na orzeczenia całkowicie sprzeczne z tym stanowiskiem – por. orzeczenie SN z 19 kwietnia 2012 r. sygn. akt II PK 204/11, orzeczenie SN z 21 października 2003 r. sygn. akt I PK 519/02.
Wobec ujawnienia radykalnych różnic w orzekaniu o ochronie trwałości stosunków pracy nauczycieli, którzy w okresie możliwego raz do roku (do końca maja) wypowiadania nauczycielskich stosunków pracy korzystają ze zwolnień lekarskich lub składają wnioski i korzystają z urlopów dla poratowania zdrowia w okolicznościach wymienionych w art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczycieli, a zatrudniające ich szkoły udzielają im urlopów dla poratowania zdrowia jedynie do daty upływu okresu wypowiedzenia bądź rozwiązują za wypowiedzeniem stosunki pracy w okresie udzielonych „zgodnie z orzeczeniem lekarskim” urlopów zdrowotnych, skład trzyosobowy Sądu Najwyższego uznał, że występują poważne wątpliwości w zakresie prawidłowej wykładni przepisów prawa wskazanych w sformułowanym zagadnieniu prawnych, które – ze względu na ustrojowy obowiązek sprawowania przez Sąd Najwyższy nadzoru i zapewnienia jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych w „masowych” wymagają rozstrzygnięcia przez skład powiększony Sądu Najwyższego. Na ostateczne stanowisko SN w tej sprawie przyjdzie zatem nam jeszcze trochę poczekać.
