Zgodnie z treścią art. 940 Kodeksu cywilnego, małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione. Wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu. Wyłączenia może żądać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem; termin do wytoczenia powództwa wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku. Z powyższego wynika zatem, że uprawomocnienie się wyroku rozwodowego nie jest konieczne, aby skutecznie odsunąć żyjącego małżonka od dziedziczenia – jak się okazuje nie jest ku temu nawet potrzebny wyrok.
Pamiętajmy, że przesłanką decydującą o wyłączeniu współmałżonka od dziedziczenia jest zatem wystąpienie jeszcze uprzednio żyjącego spadkodawcy o rozwód z winy małżonka pozostałego przy życiu i mającego dziedziczyć małżonka. Bardzo ważne jest także to, aby żądanie rozwodu było należycie uzasadnione tj. aby sąd nie miał wątpliwości, co do winy rozkładu pożycia małżeńskiego tylko jednego (nadal żyjącego) małżonka. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 19 sierpnia 1983 r., wystąpieniem o rozwód z winy małżonka w rozumieniu przepisu art. 940 § 1 KC jest również wyrażenie przez spadkodawcę – pozwanego w sprawie o rozwód – zgody na rozwód z winy powoda. Powoływana uchwała dotyczy wprawdzie wytoczenia powództwa o rozwód, ale zachowuje w pełni aktualność w ramach powództwa o separację, co oznacza, że wyrażenie przez spadkodawcę – pozwanego w sprawie o separację – zgody na orzeczenie separacji z winy powoda traktowane będzie jako wystąpienie o orzeczenie separacji z winy małżonka w rozumieniu przepisu art. 940 § 1 KC. Tym samym, skuteczne zgłoszenie w sprawie o separację żądania zaniechania orzekania o winie obojga małżonków wyłącza dopuszczalność dowodzenia winy pozostałego przy życiu małżonka w procesie wytoczonym na podstawie art. 940 § 2 KC.
Dodatkowo SN w uzasadnieniu wyroku z dnia 12 kwietnia 2002 r. podkreślił, że terminy określone w art. 940 § 2 KC (których zachowanie gwarantuje skuteczność wytoczenia powództwa o wyłączenie od dziedziczenia) należą do kategorii terminów zawitych. Upływ takich terminów pociąga za sobą wygaśnięcie uprawnienia ograniczonego terminem. Możliwość zastosowania do takich terminów przepisów o przedawnieniu roszczeń majątkowych jest kontrowersyjna. Nie rozstrzygając w sposób generalny tej kwestii, należy jednak zauważyć, że w odniesieniu do terminów określonych w art. 940 § 2 KC brak jest argumentów przemawiających za dopuszczeniem takiej możliwości. Przeciwko niej przemawia natomiast, poza przedstawionymi wyżej względami, także okoliczność, że porządek dziedziczenia powinien być możliwie szybko ustalony w sposób definitywny. Również w doktrynie dominuje pogląd, zgodnie z którym ze względu na charakter terminów określonych w przepisie art. 940 § 2 KC oraz z uwagi na dążenie do możliwie szybkiego zniesienia stanu niepewności w sferze dziedziczenia, należy wyłączyć możliwość stosowania analogii z przepisami o przedawnieniu roszczeń majątkowych.
