Dochodzenie roszczeń alimentacyjnych poza granicami Polski regulowane jest przez Konwencję o dochodzeniu roszczeń alimentacyjnych za granicą sporządzoną w Nowym Jorku w 1956 roku (Dz. U. 1961r., Nr 17 – Konwencja o uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń odnoszących się do obowiązków alimentacyjnych sporządzoną w Hadze w 1973 roku (Dz. U. z 2000 r. Nr 2, poz. 13 i 14), Konwencję o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych sporządzoną w Lugano w 1988 roku (Dz. U. z 2000 r., Nr 10, poz. 132 i 133) oraz Rozporządzenie Rady Unii Europejskiej nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 roku w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych.
Dochodzenie roszczeń alimentacyjnych wg Konwencji z Nowego Jorku z 1956 roku
Celem tej Konwencji jest ułatwienie dochodzenia roszczenia alimentacyjnego, które osoba przebywająca na obszarze jednej z umawiających się stron jest uprawniona wysunąć przeciwko innej osobie, podlegającej jurysdykcji innej umawiającej się strony. Uprawniony może złożyć do organu państwa, w którym przebywa zobowiązany, wniosek, w którym domagać się będzie dostarczenia utrzymania. Do wniosku należy dołączyć wszelkie dokumenty mające znaczenie dla sprawy oraz w razie potrzeby pełnomocnictwo uprawniające organ przyjmujący wniosek do działania w zastępstwie uprawnionego. Ponadto należy dołączyć do wniosku fotografię uprawnionego oraz fotografię zobowiązanego. Wszystkie przesyłane dokumenty muszą spełniać wymagania prawa obowiązującego w państwie do którego wysyłany jest wniosek. W postępowaniu przeprowadzonym na podstawie niniejszej konwencji uprawnieni korzystają z takiego samego traktowania i takich samych zwolnień od opłat i kosztów, jak mieszkańcy lub obywatele państwa, w którym toczy się postępowanie. Organy przesyłające i przyjmujące wnioski nie pobierają żadnych opłat za czynności dokonywane zgodnie z postanowieniami konwencji.
Dochodzenie roszczeń alimentacyjnych wg Konwencji haskiej z 1973 roku
Zakres stosowania Konwencji haskiej obejmuje orzeczenia wydane przez organy sądowe oraz orzeczenia administracyjne organów Państwa Umawiającego się w przedmiocie obowiązków alimentacyjnych wynikających ze stosunków rodzinnych, pokrewieństwa, małżeństwa lub powinowactwa, łącznie z obowiązkiem alimentacyjnym wobec dziecka pozamałżeńskiego. Konwencja reguluje nie tylko stosunki między dłużnikiem alimentacyjnym i wierzycielem alimentacyjnym, ale także stosunki między dłużnikiem alimentacyjnym a instytucją publiczną, która dochodzi zwrotu świadczeń udzielonych wierzycielowi alimentacyjnemu (art.1). Postanowienia te stosuje się bez względu na to, czy roszczenia alimentacyjne mają charakter międzynarodowy czy wewnętrzny, i niezależnie od obywatelstwa lub miejsca stałego pobytu stron.
Zgodnie z konwencją organowi Państwa przysługuje jurysdykcja jeżeli (art.7):
- dłużnik alimentacyjny lub wierzyciel alimentacyjny mieli miejsce stałego pobytu w Państwie pochodzenia w chwili wszczęcia postępowania,
- dłużnik alimentacyjny lub wierzyciel alimentacyjny byli obywatelami Państwa w chwili wszczęcia postępowania, lub pozwany poddał się jurysdykcji danego organu.
Orzeczenie wydane przeciwko dłużnikowi alimentacyjnemu na podstawie pozwu instytucji publicznej, która dochodzi zwrotu świadczeń udzielonych wierzycielowi alimentacyjnemu, podlega uznaniu i wykonaniu zgodnie z konwencją, jeżeli:
- dochodzenie zwrotu jest dopuszczalne według prawa, któremu instytucja publiczna podlega (art.18, pkt.1);
- istnienie obowiązku alimentacyjnego między danym wierzycielem i danym dłużnikiem przewidziane jest przez prawo wewnętrzne, wskazane jako właściwe przez prawo prywatne międzynarodowe Państwa wezwanego (art. 18, pkt.2).
Instytucja publiczna może ubiegać się o uznanie lub wykonanie orzeczenia wydanego między wierzycielem alimentacyjnym i dłużnikiem alimentacyjnym do wysokości świadczeń udzielonych wierzycielowi, jeżeli z mocy prawa, któremu podlega, przysługuje jej legitymacja do wystąpienia o uznanie lub wykonanie orzeczenia w miejsce wierzyciela (art.19).
W przypadku ubiegania się o uznanie lub wykonanie orzeczenia strona ubiegająca się musi przedstawić, zgodnie następujące dokumenty:
- Poświadczony odpis zupełny orzeczenia (art.17, pkt.1);
- Dokument stwierdzający, że od orzeczenia nie służy już żaden zwyczajny środek odwoławczy w Państwie pochodzenia oraz, jeżeli to niezbędne, że jest ono wykonalne (art. 17, pkt. 2);
- Jeżeli orzeczenie zostało wydane zaocznie, oryginał lub uwierzytelniony odpis dokumentu stanowiącego dowód, że stronie nieobecnej należycie doręczono zawiadomienie o wszczęciu postępowania, łącznie z zawiadomieniem o istocie roszczenia, zgodnie z prawem Państwa pochodzenia (art. 17, pkt.3);
- W razie potrzeby, dokument stanowiący dowód przyznania w Państwie pochodzenia bezpłatnego zastępstwa procesowego lub zwolnienia od opłat i wydatków (art. 17, pkt. 4);
- Uwierzytelnione tłumaczenie wyżej wymienionych dokumentów, chyba że organ Państwa wezwanego zrezygnuje z takiego tłumaczenia (art. 17 pkt. 5);
- Jakikolwiek dokument stanowiący dowód, że spełnione zostały założenia art. 18 pkt. 1 lub art. 19 oraz, że świadczenia zostały udzielone wierzycielowi alimentacyjnemu (art. 20).
Dochodzenie roszczeń alimentacyjnych wg Konwencji z Lugano z 1988 roku
Orzeczenia wydane w jednym Umawiającym się Państwie i w tym państwie wykonalne, będą wykonywane w innym Umawiającym się Państwie, jeżeli ich wykonalność w nim zostanie stwierdzona na wniosek uprawnionego. Do postępowania w sprawie składania wniosku stosuje się prawo państwa wykonania.
Zgodnie z art. 50 Konwencji z Lugano, dokumenty urzędowe, które są wykonalne i które zostały sporządzone w jednym z Umawiających się Państw, będą objęte zezwoleniem na wykonanie w innym Umawiającym się Państwie. Orzekanie w tym przedmiocie odbywa się w takim samym postępowaniu jak o zezwolenie na wykonanie orzeczenia. Strona wnosząca o wykonanie orzeczenia zobowiązana jest do przedstawienia:
- dokumentów, z których wynika, że orzeczenie jest wykonalne zgodnie z prawem państwa pochodzenia i że zostało doręczone;
- w miarę potrzeby dokumentu stwierdzającego, że wnioskodawcy przyznano w państwie pochodzenia pomoc prawną.
Na żądanie sądu przedstawia się tłumaczenie dokumentów. W takim wypadku tłumaczenie powinno być uwierzytelnione przez osobę do tego uprawnioną w jednym z Umawiających się Państw. Dokumenty, o których mowa oraz pełnomocnictwo procesowe, o ile zostało ono udzielone, nie wymagają ani legalizacji, ani innej podobnej formalności. Wniosek może być oddalony tylko wtedy, jeżeli wykonanie tego dokumentu byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym państwa wykonania.
Rozporządzenie Rady Unii Europejskiej 44/2001
Rozporządzenie stwierdza, że orzeczenie wydane w jednym Państwie Członkowskim i w tym państwie wykonalne, będzie wykonywane w innym Państwie Członkowskim, jeżeli jego wykonalność zostanie w nim stwierdzona na wniosek uprawnionego. Wniosek składa się do organu właściwego wskazanego w Załączniku nr 2 do niniejszego rozporządzenia. Strona która wnosi o stwierdzenie wykonalności orzeczenia musi przedstawić następujące dokumenty:
- odpis orzeczenia spełniającego warunki wymagane do uznania go za posiadający moc dowodową;
- zaświadczenie wystawione przez sąd lub inny organ Państwa Członkowskiego, zgodnie ze wzorem zawartym w Załączniku nr 5 do omawianego rozporządzenia.
Dokumenty urzędowe sporządzone i wykonalne w jednym Państwie Członkowskim będą objęte stwierdzeniem wykonalności w innym Państwie Członkowskim w postępowaniu takim samym, jak w przypadku wniosku o stwierdzenie wykonalności orzeczenia. Sąd rozpoznający środek zaskarżenia może odmówić stwierdzenia wykonalności orzeczenia albo je uchylić tylko wtedy, jeżeli wykonanie tego dokumentu byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym państwa wykonania. Do postępowania w sprawie składania wniosku stosuje się prawo państwa wykonania.
Za dokumenty urzędowe uznaje się również zawarte przed organami administracyjnymi albo sporządzone przez te organy porozumienia lub zobowiązania alimentacyjne. Przedstawiony dokument musi spełniać warunki wymagane do uznania go za posiadający moc dowodową w Państwie Członkowskim, w którym został sporządzony.
