Czasem wydaje się, że już wszystko zostało wymyślone i dzisiejsza sztuka, czy szerzej działalność twórcza, niezależnie od dziedziny, stanowi nieustanny ciąg skojarzeń, inspiracji, nieostrych zapożyczeń, czy wręcz oczywistych przeróbek. Tematy i pomysły siłą rzeczy się powtarzają, a konkretne utwory, będąc ich realizacją często są podobne w formie i treści.
Z punktu widzenia prawa autorskiego dotykamy tutaj kwestii związanej z utworami samoistnymi, zależnymi oraz inspirowanymi.
Utwór samoistny to taki, który nie zawiera jakichkolwiek twórczych elementów innych utworów lub innych utworów w całości. Utwory takie powstają na skutek całkowicie indywidualnej pracy twórczej danego twórcy, niepodlegającej wpływom innych twórców i ich dzieł. Osobiście wydaje mi się, że taki rodzaj twórczości nie jest w praktyce możliwy i każdy, choćby podświadomie, tworząc korzysta z elementów, które gdzieś kiedyś widział. Często wydaje nam się, że sami wpadliśmy na jakieś rozwiązanie, czy sposób przedstawienia idei, a w rzeczywistości jest inaczej i nasza pamięć płata nam figle.
Utwór zależny (zwany również opracowaniem), będący utworem niesamoistnym, to taki, który zawiera elementy innych utworów, a wręcz opiera się na nich. Chodzi przede wszystkim o tłumaczenia, przeróbki, czy adaptacja.
Najtrudniej jest z utworami inspirowanymi. Te z definicji nie zawierają elementów innych utworów, ale wyraźnie się na takich opierają – mówi się, że powstają jako reakcja twórcy na inny utwór.
Autorskie prawa osobiste i majątkowe (te drugie co do zasady) powstają na rzecz twórcy danego utworu i to niezależnie, czy będzie to utwór samoistny, czy zależny. Ustalenie z jakim rodzajem utworu mamy do czynienia jest jednak niezwykle istotne w zakresie możliwości korzystania z niego.
Zgodnie bowiem z podstawową zasadą prawa autorskiego rozporządzanie i korzystanie z opracowania (utworu zależnego) zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego. Korzystanie z utworu zależnego bez uzyskania zezwolenia twórcy utworu pierwotnego naraża na odpowiedzialność (m.in. odszkodowawczą), ponieważ stanowi przykład naruszenia praw autorskich.
Kancelaria Ślązak, Zapiór i Wspólnicy Kancelaria Adwokatów i Radców Prawnych
