Konstytucyjna podstawa wolności wypowiedzi
Zgodnie z przepisem art. 54 ust. 1 K.R.P. każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji.
Krytyka osób pełniących funkcje publiczne
Idąc za argumentacją zawartą w judykatach można stwierdzić, że pełnienie funkcji publicznych, w tym zajmowanie ważnych stanowisk w strukturach organizacji społecznych o ogólnopolskich charakterze, musi wiązać się z tolerowaniem sytuacji, w której osoby pełniące tego rodzaju funkcje poddawane są ocenie, w tym krytyce dotyczącej kierunków podejmowanych działań, sposobu realizacji przyjętych założeń, stosowanych w tym zakresie metod, instrumentów oraz podejmowanych działań faktycznych. Osoby wykonujące działania w ramach uprawnień nabytych z bezpośredniego albo pośredniego nadania społecznego muszą się liczyć ze stałą oceną swoich poczynań, w tym z krytyką ze strony oponentów oraz innych osób niezadowolonych. Takie osoby w naturalny sposób są bezpośrednimi adresatami krytycznych ocen ze strony osób negatywnie odbierających efekty ich działań. Są więc omawiane osoby zobowiązane do znoszenia takiej krytyki, gdyż wolność wypowiedzi stanowi podstawową zasadę ustroju społecznego Rzeczypospolitej Polskiej i korzysta z ochrony przewidzianej art. 54 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Granice wolności wypowiedzi publicznej przekraczają jedynie wypowiedzi przedstawiające nieprawdziwe informacje o osobach pełniących funkcje publiczne oraz zawierające opinie, które nie mają wystarczającego oparcia w faktach. Ochrona wolności wypowiedzi obejmuje nie tylko opinie wyważone i rozsądne. Ocena nawet przesadzona, ale oparta na faktach prawdziwych, jeżeli nie zawiera treści znieważających, nie powinna być uznana za naruszenie czci. Wskazuje się w orzecznictwie także, iż wolność słowa i swoboda wypowiadania się obywateli na temat działań podejmowanych przez osoby pełniące funkcje publiczne stanowi podstawowy element porządku prawnego. Jest ten element filarem demokratycznego państwa prawnego, znajduje więc ochronę w art. 54 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Niemniej jednak swoboda wypowiedzi nie stanowi wartości o bezwzględnym charakterze i nie może zostać postawiona ponad wartościami o równie dużym znaczeniu. Na gruncie aktualnego stanu prawnego nie można w szczególności postawić tezy wykazującej większą wartości prawa dotyczącego wolności słowa w porównaniu do ochrony dóbr osobistych, wśród których dobre imię obywateli znajduje szczególnie istotne miejsce. Zachodząca konieczność realizacji norm przewidujących ochronę tego dobra osobistego stanowi element ograniczający zakres chronionej prawem wolności słowa. Wyznacza konieczność ta również granice swobody wypowiedzi, nawet w zakresie dotyczącym krytyki osób publicznych. Zagwarantowane w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności prawo do krytyki zachowania osób sprawujących funkcje publiczne czy urzędowe nie może być wykonywane w taki sposób, by naruszało dobre imię i cześć krytykowanego.
Niewątpliwie leży w interesie społecznym krytyka realizująca wolność wypowiedzi i formułowanie ocen, jednak ochrona swobody wypowiedzi nie może posuwać się do insynuowania niewłaściwego postępowania, kiedy fakty nie dają ku temu podstaw (por. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 marca 2014 r., sygn. akt: I ACa 1322/13. Zobacz także powołane tam inne orzeczenia).
W myśl art. 10 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. Korzystanie z tych wolności pociągających za sobą obowiązki i odpowiedzialność może podlegać takim wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom i sankcjom, jakie są przewidziane przez ustawę i niezbędne w społeczeństwie demokratycznym w interesie bezpieczeństwa państwowego, integralności terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego ze względu na konieczność zapobieżenia zakłóceniu porządku lub przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i moralności, ochronę dobrego imienia i praw innych osób oraz ze względu na zapobieżenie ujawnieniu informacji poufnych lub na zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej.
Ochrona dóbr osobistych
Powyżej poruszono kwestię naruszenia dóbr osobistych poprzez przekroczenie granic krytyki. W tym miejscu należy podkreślić, że Kodeks cywilny definiuje dobra osobiste człowieka poprzez ich wyliczenie. Ustawodawca posłużył się sformułowaniem „w szczególności”, co uzasadnia trafność stwierdzenia, że katalog dóbr osobistych, wskazany w art. 23 k.c., nie ma charakteru taksatywnego (zamkniętego). Wśród dóbr osobistych człowieka wyróżnić należy przede wszystkim te, które zostały wskazane w treści przepisu, a więc zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska. Omawiane dobra pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności, ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w Kodeksie cywilnym może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny (por. art. 24 § 1 k.c.). Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych (art. 24 § 2 k.c.).
Podstawa prawna
Art. 54 ustawy z dnia 2 kwietnia 1997 r., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 1997 r. nr 78, poz. 483 ze zm.).
Art. 23, art. 24 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jednolity: Dz. U. z 2014 r., poz. 121).
Art. 10 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284).
Orzecznictwo
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 marca 2014 r., sygn. akt: I ACa 1322/13 (tekst orzeczenia dostępny jest w bazie Portalu Orzeczeń Sądów Powszechnych pod adresem http://orzeczenia.ms.gov.pl).
