Sytuacja na rynku pracy nie jest łatwa – nawet dla ludzi młodych, wykształconych i z doświadczeniem. Co dopiero mają powiedzieć osoby po 50., które już tylko z powodu swojego wieku bardzo często nie są brane pod uwagę podczas rekrutacji i doświadczają innych aktów dyskryminacji? Zatrzymaniu osób starszych na rynku pracy służy promowanie i upowszechnianie wśród pracodawców idei zarządzania wiekiem. Jest to zestaw działań wewnątrz przedsiębiorstw i instytucji, które pozwalają racjonalnie wykorzystywać posiadane zasoby ludzkie, w tym pracowników w starszym wieku. W Polsce jest to ciągle temat nowy, który dopiero zaczyna funkcjonować w przestrzeni publicznej. Opracowane w ramach projektu „Z wiekiem na plus – szkolenia dla przedsiębiorstw” realizowanego przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości „Wstępne standardy zarządzania wiekiem w przedsiębiorstwach” stanowią kompendium wiedzy na temat rozwiązań, które sprawdziły się w krajach Europy Zachodniej i mogą przynieść korzyści także polskim przedsiębiorstwom. Jednym z instrumentów zarządzania wiekiem stosowanych przez pracodawców powinno stać się zapewnienie równego dostępu do szkoleń wszystkich pracowników bez względu na wiek oraz dopasowanie szkoleń do potrzeb wynikających z wieku pracownika. Pracodawcy mogą w ten sposób przyczynić się do likwidacji efektu błędnego koła: starsi pracownicy mają niższe kwalifikacje i „nie chcą się kształcić”, w związku z czym szkolenia są oferowane jedynie młodszym pracownikom; niski procent udziału starszych pracowników w statystykach szkoleniowych interpretowany jest jako „niechęć starszych pracowników do udziału w szkoleniach”. Zachętą do udziału w szkoleniach może stać się zniesienie limitu wieku w dostępie do programów szkoleniowych (od szkoleń zawodowych i e-learningu po refundowanie studiów podyplomowych); systematyczna ewaluacja szkoleń; motywowanie do udziału w szkoleniach; zapewnienie wykwalifikowanych instruktorów, odpowiednich materiałów i terminów szkoleń; ciągły monitoring „statusu edukacyjnego” pracownika; organizacja pracy umożliwiająca udział w szkoleniach oraz wykorzystanie doświadczenia zawodowego starszych pracowników, którzy mogą stać się instruktorami młodszych pracowników.
Z jednej strony pracodawcy powinni dbać o pracowników, z drugiej pracownicy sami powinni dbać o siebie. Co więc może zrobić pracownik po 45/50 roku życia, aby uchronić się przed zwolnieniem z pracy? W jaki sposób ma kształtować swoją karierę, aby jak najdłużej pozostać aktywnym zawodowo? Dokładnie to samo: szkolić się. Według psychologów i ekspertów zajmujących się rynkiem pracy, starsze osoby powinny postawić na chęć zdobywania nowych kwalifikacji i podnoszenia kompetencji zawodowych, otwartość i odwagę. To pożądany przez pracodawców zestaw cech, które pomogą osobom 50+ utrzymać się na rynku pracy. W obecnych czasach dynamicznych zmian, kiedy wiedza szybko się dezaktualizuje, niemożliwe jest bazowanie jedynie na wykształceniu nabytym w młodości. Szkolenia zawodowe w celu podniesienia kwalifikacji są więc absolutnie niezbędne. Tymczasem wśród osób w wieku 55-64 lat w Polsce w kursach i szkoleniach bierze udział mniej niż 1% osób.
W Europie nieco poniżej 5%. Jak pokazuje Badanie Bilans Kapitału Ludzkiego przeprowadzone przez w 2012 roku Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości, najrzadziej uczą się osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym oraz gimnazjalnym i niższym. Osoby posiadające wykształcenie wyższe uczą się chętniej, ale i tak ich aktywność na tym polu dramatycznie spada po 55. roku życia.
Dlatego tak istotnym stało się promowanie i rozpowszechnianie idei uczenia się przez całe życie tzw. lifelong learning. Zgodnie z definicją przyjętą przez Unię Europejską, lifelong learning oznacza naukę, rozwój indywidualny i społeczny oraz ciągłe podnoszenie kwalifikacji, kompetencji i wiedzy ogólnej w okresie całego życia – od etapu przedszkolnego do emerytury włącznie. Eksperci rynku pracy wskazują, że aby zabezpieczyć swoją pozycję zawodową po 50. roku życia należy zrozumieć, że pewne działania muszą być podejmowane z wyprzedzeniem nawet o 10-15 lat i że na swoją silną pozycję zawodową po 50. roku życia pracujemy cały czas.
Warto też uświadomić sobie konieczność współpracy z pracodawcą w kształtowaniu dalszej drogi zawodowej. Czasami nieuchronna jest zmiana stanowiska w ramach danej organizacji – wtedy bardzo przydaje się znajomość swoich mocnych i słabszych stron, asertywność oraz umiejętność negocjowania z pracodawcą i wyrażania swoich wymagań i oczekiwań.
Do poprawy sytuacji mogą przyczyniać się działania rządu, samorządów terytorialnych, pracodawców, związków zawodowych oraz organizacji pozarządowych. Jednym z działań w ramach funkcjonującego od ponad 4 lat rządowego programu „Solidarność pokoleń” jest zmniejszenie kosztów pracy związanych z zatrudnianiem pracowników po 50. roku życia poprzez: zwolnienie pracodawców z opłacania składek na Fundusz Pracy za osoby w wieku przedemerytalnym oraz zmniejszenie liczby dni choroby, za które płaci pracodawca w przypadku pracowników po 50. roku życia.
