Obowiązkowe pozbawienie władzy rodzicielskiej
Sąd pozbawia rodziców władzy rodzicielskiej w wypadku gdy nie może być ona wykonywana z powodu trwałej przeszkody, którą może być, np. wyjazd rodziców za granicę na długi okres czasu, przy jednoczesnym całkowitym braku zainteresowania sytuacją dziecka, ciężka choroba połączona z umieszczeniem w odpowiedniej placówce leczniczej, osadzenie w zakładzie karnym w celu odbycia wieloletniej kary, zaginięcie jednego z rodziców. Ponadto sąd może odebrać władzę rodzicom, którzy jej nadużywają, czyli znęcają się fizycznie i psychicznie nad dzieckiem, zmuszają je do pracy nie odpowiadającej jego zdrowiu, skłaniają do popełnienia przestępstwa, lub prowadzenia niemoralnego trybu życia oraz wywierają na nie negatywny wpływ. Władza rodzicielska może być odebrana także w przypadku, gdy rodzice w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, np. porzucili je, głodzą, tolerują jego złe prowadzenie się, pijaństwo, prostytucję lub działalność przestępczą albo uchylają się od płacenia alimentów. Sąd pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej także wówczas, gdy mimo udzielonej pomocy z zewnątrz (kurator, placówki, instytucje) rodzice trwale nie interesują się dzieckiem. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone zarówno względem obojga rodziców jak i jednego z nich. W takim przypadku pełnię władzy rodzicielskiej sprawuje wtedy drugi z rodziców. Może się również zdarzyć że nie będzie to dotyczyć wszystkich dzieci a tylko tego lub tych wobec których występują w/w przyczyny.
Na wniosek lub z urzędu
Sprawa o pozbawienie władzy rodzicielskiej rozpoznawana jest w postępowaniu nieprocesowym. Może ono zostać wszczęte na wniosek każdego z rodziców lub z urzędu. Wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej można złożyć w czasie postępowania rozwodowego, może on zostać rozpatrzony także w wyroku orzekającym separację albo unieważnienie małżeństwa. Każdy, komu znane jest zdarzenie uzasadniające wszczęcie postępowania z urzędu obowiązany jest zawiadomić o nim sąd opiekuńczy. Obowiązek ten ciąży przede wszystkim na urzędach stanu cywilnego, sądach, prokuratorach, notariuszach, komornikach, organach samorządu i administracji rządowej, organach Policji, placówkach oświatowych, opiekunach społecznych oraz organizacjach i zakładach zajmujących się opieką nad dziećmi lub osobami psychicznie chorymi.
Właściwość sądu
Wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej należy złożyć w sądzie opiekuńczym miejsca zamieszkania osoby, której postępowanie ma dotyczyć, a w braku miejsca zamieszkania, w sądzie opiekuńczym miejsca jej pobytu. W przypadku, gdy brak jest takiej podstawy właściwym jest sąd rejonowy dla m. st. Warszawy. W nagłych wypadkach sąd opiekuńczy wydaje z urzędu wszelkie potrzebne zarządzenia nawet w stosunku do osób, które nie podlegają jego właściwości miejscowej, zawiadamiając o tym sąd opiekuńczy miejscowo właściwy.
Wymogi formalne wniosku o pozbawienie władzy rodzicielskiej
Należy pamiętać, że wniosek złożony do sądu przez jednego z rodziców powinien spełniać wszelkie wymogi pisma procesowego. Powinien więc zawierać
– oznaczenie sądu, do którego jest skierowany,
– imię i nazwisko stron, tj. wnioskodawcy, czyli osoby, która składa wniosek oraz uczestnika postępowania, czyli tego przeciwko komu kierowany jest wniosek oraz ich przedstawicieli ustawowych a także ich dokładne adresy,
– oznaczenie rodzaju pisma, czyli wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej,
– treść wniosku oraz dowody na poparcie wskazywanych okoliczności,
– własnoręczny podpis,
– listę załączników.
Postępowanie o pozbawienie władzy rodzicielskiej
Postanowienie o pozbawieniu władzy rodzicielskiej może zapaść tylko po przeprowadzeniu rozprawy. Należy pamiętać, że trakcie postępowania sąd może zarządzić wywiad środowiskowy, który w szczególności ma na celu ustalenie:
– zachowania się i warunków wychowawczych małoletniego,
– sytuacji bytowej rodziny,
– przebiegu nauki małoletniego i sposobu spędzania czasu wolnego,
– jego kontaktów środowiskowych,
– stosunku do niego rodziców,
– podejmowanych oddziaływań wychowawczych,
– stanu zdrowia i znanych w środowisku uzależnień małoletniego.
Postanowienie jest skuteczne po jego uprawomocnieniu się. Od postanowienia sądu o pozbawieniu władzy rodzicielskiej można wnieść apelację. Apelację wnosi się do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie, w terminie dwutygodniowym od doręczenia postanowienia, wraz z uzasadnieniem. Jeśli strona skarżąca nie żądała sporządzenia uzasadnienia orzeczenia, w terminie tygodniowym od ogłoszenia postanowienia, termin do wniesienia apelacji biegnie od dnia, w którym upłynął termin do żądania uzasadnienia.
Skutki pozbawienia władzy rodzicielskiej
Skutkiem pozbawienia władzy rodzicielskiej jest fakt, że rodzic traci wszelkie atrybuty, jakie wchodzą w zakres władzy rodzicielskiej. Pomimo pozbawienia rodziców władzy rodzicielskiej dziecku nadal przysługuje pełne prawo do alimentacji a w razie śmierci dziedziczy po nich. Rodzice zachowują również prawo do osobistej z nim styczności. W przypadkach, gdy wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy ograniczy utrzymywanie kontaktów rodziców z dzieckiem a w szczególności zakaże spotykania się z dzieckiem, zabierania go poza miejsce jego stałego pobytu, zakaże kontaktów telefonicznych, zezwoli na spotykanie się z dzieckiem tylko w obecności drugiego z rodziców albo opiekuna, kuratora sądowego lub innej osoby wskazanej przez sąd, albo ograniczy kontakty do określonych sposobów porozumiewania się na odległość (np. tylko telefonicznie lub za pomocą e-maili) Jeżeli utrzymywanie kontaktów rodziców z dzieckiem poważnie zagraża dobru dziecka lub je narusza, sąd zakaże ich utrzymywania.
Sąd opiekuńczy może przywrócić władzę rodzicielską, gdy ustanie przyczyna, która była podstawą do jej pozbawienia.
