Na odpowiedzialność za długi spadkowe ma wpływ udział spadkowy, jaki przypadł danemu spadkobiercy. Spadkobiercy odpowiadają za długi spadkowe proporcjonalnie do swojego udziału spadkowego.
Niemniej jednak ustawodawca przewidział środki służące do wyłączenia lub przynajmniej ograniczenia powyższej odpowiedzialności. Stosownie do treści art. 1012 Kodeksu cywilnego, spadkobierca może spadek przyjąć bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza). Możliwe jest również odrzucenie spadku. Oświadczenie o przyjęciu spadku lub o jego odrzuceniu może być złożone w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania, brak oświadczenia w powyższym terminie jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku ( art. 1015 k.c. ).
Przyjęcie proste oznacza, że spadkobierca będzie odpowiadał za długi spadkowe nie tylko tym, co uzyskał w spadku, ale i swoim majątkiem prywatnym. Jeśli spadkobierca pozostaje w małżeńskiej wspólności majątkowej, wierzyciele będą mogli prowadzić egzekucję z jego majątku osobistego, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw.
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza ogranicza odpowiedzialność spadkobierców do wysokości majątku spadkowego. Oznacza to, że spadkobierca nie będzie odpowiadał za ewentualne długi spadkowe ze swojego majątku prywatnego. Dzieci (do 18 roku życia) oraz osoby ubezwłasnowolnione przyjmują spadek z dobrodziejstwem inwentarza (jeśli oczywiście nie zostanie złożone żadne inne oświadczenie).Takie rozwiązanie jest korzystne, gdy nie jesteśmy do końca pewni, jak wyglądała sytuacja majątkowa spadkodawcy (np. czy był zadłużony), a z jakiś powodów chcielibyśmy dziedziczyć po nim.
Gdy wiemy, że zmarły nie miał dużego majątku i był mocno zadłużony, a nie chcemy lub nie możemy spłacić tych długów, warto odrzucić spadek. Gdy spadek miałby przypaść osobie małoletniej, jej rodzice muszą uprzednio uzyskać zgodę sądu opiekuńczego na odrzucenie spadku. Jeśli spadek zostaje odrzucony w toku postępowania spadkowego, nie ma podstaw do dochodzenia zapłaty od spadkobierców, którzy tego dokonali. Nie istnieją od tego żadne wyjątki.
Jeśli z jakichś powodów (np. wysokiego zadłużeni) nie chcemy otrzymać spadku, mamy możliwość zrzeczenia się dziedziczenia. Należy to zrobić jeszcze za życia spadkodawcy. Powinno to nastąpić przez zawarcie z nim umowy, która musi mieć formę aktu notarialnego (umowa o zrzeczenie się dziedziczenia – art. 1048 K.c.). Zrzeczenie się obejmie tu z mocy prawa także zstępnych spadkobiercy, a więc dzieci, z którymi zostanie on wyłączony od dziedziczenia. Sytuacja w chwili otwarcia spadku wygląda wtedy tak, jakby osoby, które uprzednio zrzekły się dziedziczenia, w ogóle nie dożyły tego momentu. O koszty umowy o zrzeczenie się dziedziczenia można pytać notariusza. Co do zasady nie powinno to przekroczyć 100 – 150 zł.
Nie zawsze wiadomo, czy w skład spadku wchodzą tylko aktywa, czasem są to również pasywa. Kiedy upłynie wspomniane 6 miesięcy i żadnego oświadczenia nie złożymy, to dziedziczymy spadek wprost, co oznacza, że jeśli spadkodawca pozostawił długi będziemy je spłacać ze swojego majątku. Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku powoduje, że jesteśmy traktowani tak, jakbyśmy nie dożyli otwarcia spadku, a wówczas w nasze miejsce wchodzą nasi zstępni. Jest to niekiedy „prezent” mało korzystny dla naszych dzieci czy wnuków. Stosowne oświadczenie trzeba złożyć w terminie 6 miesięcy od dnia kiedy dowiedzieliśmy się o śmierci spadkodawcy lub o tym, że zostaliśmy wymienieni w testamencie pozostawionym przez tego zmarłego.
Jeśli mamy na uwadze dobro naszych zstępnych lub innych krewnych (bo jeśli odrzucimy spadek to będzie ustalany od nowa krąg spadkobierców, z wyłączeniem naszej osoby), to najlepiej przyjąć jest spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Oznacza to, że długi spadkodawcy płacimy tylko do wysokości aktywów spadku. Oczywiście jest to mało komfortowa sytuacja, bo musimy wystąpić o sporządzenie spisu inwentarza, aby wykazać później wierzycielom masy spadkowej, jakie były aktywa spadku.
Reasumując, lepiej dobrze się zastanowić nad przyjęciem bądź odrzuceniem spadku, żeby się potem nie okazało że mamy z niego więcej problemów niż korzyści. Należy pamiętać, że „prezent” w postaci spadku to nie tylko prawa, ale i obowiązki majątkowe zmarłego. A nikt nie chciałby, by ten prezent okazał się nietrafiony.
