Kto może uzyskać status uchodźcy w Polsce?
Cudzoziemcowi nadaje się status uchodźcy, jeżeli na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem w kraju pochodzenia z powodu rasy, religii, narodowości, przekonań politycznych lub przynależności do określonej grupy społecznej nie może lub nie chce korzystać z ochrony tego kraju. Status uchodźcy nadaje się także małoletniemu dziecku cudzoziemca, który uzyskał status uchodźcy w Polsce, urodzonemu na tym terytorium. Warto wiedzieć, że prześladowanie to ze względu na swoją istotę lub powtarzalność musi stanowić poważne naruszenie praw człowieka i być kumulacją różnych działań lub zaniechań, w tym stanowiących naruszenie praw człowieka, których oddziaływanie jest równie dotkliwe jak prześladowania. Prześladowanie może polegać w szczególności na:
- użyciu przemocy fizycznej lub psychicznej, w tym przemocy seksualnej,
- zastosowaniu środków prawnych, administracyjnych, policyjnych lub sądowych w sposób dyskryminujący lub o charakterze dyskryminującym,
- wszczęciu lub prowadzeniu postępowania karnego albo ukaraniu, w sposób, który ma charakter nieproporcjonalny lub dyskryminujący,
- braku prawa odwołania się do sądu od kary o charakterze nieproporcjonalnym lub dyskryminującym,
- wszczęciu lub prowadzeniu postępowania karnego albo ukaraniu z powodu odmowy odbycia służby wojskowej podczas konfliktu, jeżeli odbywanie służby wojskowej stanowiłoby zbrodnię lub działania sprzeczne z celami i zasadami Narodów Zjednoczonych,
- czynach skierowanych przeciwko osobom ze względu na ich płeć lub małoletniość.
Co ważne, uzasadniona obawa przed prześladowaniem w kraju pochodzenia może istnieć, chociażby cudzoziemiec nie posiadał cech powodujących prześladowanie z powodu rasy, religii, narodowości, przekonań politycznych lub przynależności do określonej grupy społecznej, jeżeli takie cechy są mu przypisywane przez podmioty dopuszczające się prześladowań.
Wniosek o nadanie statusu uchodźcy
Postępowanie w sprawie nadania statusu uchodźcy jest wszczynane na wniosek cudzoziemca. W tym celu powinien on zadeklarować chęć złożenia takiego wniosku u funkcjonariuszy Straży Granicznej. Wnioskodawca, który przebywa na terytorium Polski składa go za pośrednictwem komendanta oddziału Straży Granicznej, obejmującego terytorialnym zasięgiem działania miasto stołeczne Warszawę. Z kolei cudzoziemiec, który przebywa w strzeżonym ośrodku lub areszcie dla cudzoziemców, areszcie śledczym lub zakładzie karnym, powinien złożyć wniosek za pośrednictwem komendanta oddziału Straży Granicznej lub komendanta placówki Straży Granicznej obejmującego terytorialnym zasięgiem działania siedzibę strzeżonego ośrodka, aresztu dla cudzoziemców, aresztu śledczego lub zakładu karnego. Wnioski o nadanie statusu uchodźcy rozstrzyga w pierwszej instancji Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców. Jeżeli wniosek dotyczy także małżonka lub małoletnich dzieci, wówczas muszą być obecni podczas jego składania. Wnioskodawca powinien okazać wszystkie posiadane dokumenty, w tym dokumenty tożsamości i podróży, oraz inne dowody, które mogą potwierdzać jego specyficzną sytuację. Przedmiotowy wniosek trzeba złożyć na specjalnym formularzu zawierającym:
- dane wnioskodawcy i osoby, w imieniu której on występuje, w zakresie niezbędnym do przeprowadzenia postępowania w sprawie nadania statusu uchodźcy,
- określenie kraju pochodzenia wnioskodawcy i osoby, w imieniu której on występuje,
- określenie istotnych zdarzeń będących przyczyną ubiegania się o nadanie statusu uchodźcy.
Niezbędne informacje organ przyjmujący wniosek uzyskuje podczas rozmowy z cudzoziemcem. W razie potrzeby w rozmowie uczestniczy tłumacz języka, w którym porozumiewa się dana osoba. Dodatkowo złożeniu wniosku towarzyszy fotografowanie, pobieranie odcisków palców (obowiązkowe dla osób powyżej 14 roku życia), badania lekarskie i zabiegi sanitarne oraz kontrola osobista i kontrola bagażu. Wnioskodawca jest także na piśmie informowany o zasadach i trybie postępowania uchodźczego oraz o prawach i obowiązkach wynikających z faktu złożenia wniosku.
Procedura uchodźcza
Przyjęcie wniosku rozpoczyna procedurę uchodźczą. Organ przyjmujący wniosek wydaje cudzoziemcowi tymczasowe zaświadczenie tożsamości cudzoziemca, ważne przez 30 dni od daty wydania. Zaświadczenie to, w okresie swojej ważności, potwierdza tożsamość osoby, której zostało wydane i uprawnia tę osobę oraz małoletnie dzieci, których dane zostały tam wpisane, do pobytu na terytorium Polski. Generalnie wydanie decyzji w sprawie o nadanie statusu uchodźcy następuje w terminie 6 miesięcy od dnia złożenia wniosku. Jeżeli cudzoziemiec otrzyma decyzję, która nie jest zgodna z jego oczekiwaniami ma prawo odwołać się od niej do organu wyższej instancji. Odwołanie wnosi się w terminie 14 dni do Rady do Spraw Uchodźców. Należy pamiętać, że decyzja organu II instancji jest decyzją ostateczną i nie przysługuje od niej odwołanie. Cudzoziemiec niezadowolony z decyzji może jednak, w terminie 3o dni od daty jej otrzymania, wnieść skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Co ważne, wniesienie skargi nie wstrzymuje wykonania decyzji Rady do Spraw Uchodźców.
Uprawnienia cudzoziemca ubiegającego się o status uchodźcy
Należy pamiętać, że cudzoziemiec ubiegający się o nadanie statusu uchodźcy ma określone prawa. Między innymi podlega on ochronie przed wydaleniem do dnia doręczenia decyzji ostatecznej w sprawie uchodźczej. Ma on również prawo do poufności i ochrony danych osobowych, dostępu do akt sprawy na każdym etapie postępowania uchodźczego oraz wypowiedzenia się przed wydaniem decyzji co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań. Cudzoziemiec ma także możliwość korzystania z pomocy socjalnej i opieki medycznej, a także z pomocy w dobrowolnym wyjeździe z terytorium RP. Może on kontaktować się z przedstawicielem Urzędu Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do Spraw Uchodźców i organizacjami, do których zadań statutowych należą sprawy uchodźców oraz wyrazić zgodę na udzielanie temu przedstawicielowi informacji o przebiegu postępowania oraz przeglądanie akt sprawy i sporządzanie z nich notatek lubi odpisów. Jeżeli, po upływie 6 miesięcy od dnia złożenia wniosku o nadanie statusu uchodźcy nie została wydana decyzja w pierwszej instancji i przyczyna niewydania decyzji w tym terminie nie leży po stronie cudzoziemca, ma on również możliwość podjęcia pracy na podstawie zaświadczenia wydanego przez Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców. W sytuacji, gdy cudzoziemiec uzyska już status uchodźcy lub zostanie mu udzielona ochrona uzupełniająca ma on prawo uzyskać pisemną informację o związanych z tym prawach i obowiązkach.
Ustawa z dnia 13 czerwca 2003r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. Dz. U. z 2012r., poz. 680 ze zm.).
