Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady tworzenia i funkcjonowania jakiejkolwiek fundacji jest ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach. Zgodnie z treścią jej art. 1 i 2, fundacja może być ustanowiona dla realizacji zgodnych z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, w szczególności takich, jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska oraz opieka nad zabytkami. Fundacje mogą ustanawiać osoby fizyczne niezależnie od ich obywatelstwa i miejsca zamieszkania bądź osoby prawne mające siedziby w Polsce lub za granicą. Siedziba fundacji powinna znajdować się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że fundacjami nie mogą zostać organizacje społeczne.
Fundacja może powstać w dwojaki sposób – albo poprzez złożenie oświadczenia woli w formie aktu notarialnego albo poprzez ustanowienie jej w testamencie. W pierwszym przypadku akt założycielski następuje w obecności notariusza, oznacza to oczywiście konieczność ponoszenia opłaty związanej z taksą notarialną. Wysokość powyższej opłaty zależy tak naprawdę od wartości majątku przeznaczonego na realizację celu fundacji, tym samym maksymalna stawka taksy wynosi od wartości:
- do 3.000 zł – 100 zł;
- powyżej 3.000 zł do 10.000 zł – 100 zł + 3% od nadwyżki powyżej 3.000 zł;
- powyżej 10.000 zł do 30.000 zł – 310 zł + 2% od nadwyżki powyżej 10.000 zł;
- powyżej 30.000 zł do 60.000 zł – 710 zł + 1% od nadwyżki powyżej 30.000 zł;
- powyżej 60.000 zł do 1.000.000 zł – 1.010 zł + 0,4% od nadwyżki powyżej 60.000 zł;
- powyżej 1.000.000 zł do 2.000.000 zł – 4.770 zł + 0,2% od nadwyżki powyżej 1.000.000 zł;
- powyżej 2.000.000 zł – 6.770 zł + 0,25% od nadwyżki powyżej 2.000.000 zł, nie więcej jednak niż 10.000 zł, a w przypadku czynności dokonywanych pomiędzy osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn nie więcej niż 7.500 zł.
W oświadczeniu woli o ustanowieniu fundacji fundator powinien wskazać cel fundacji oraz składniki majątkowe przeznaczone na jego realizację pieniądze, papiery wartościowe, a także oddane fundacji na własność rzeczy ruchome i nieruchomości. Pamiętajmy, że ustawodawca nie określił minimalnego pułapu początkowego majątku fundacji, stąd też poza zakresem kognicji sądu rejestrowego pozostaje oczywiście ocena, czy jest to suma wystarczająca do osiągnięcia zakładanego celu fundacji. Majątek pierwotny (założycielski) fundacji w trakcie jej trwania i działania może ulegać zmianom in plus i in minus.
Sporządzenie aktu notarialnego nie jest jednak jedynym wymogiem, jaki nakłada na nas ustawodawca. Fundacja może bowiem powstać tylko wtedy, gdy zostanie wpisana do właściwego rejestru. Zgodnie z treścią art. 7 i 9 omawianej ustawy, fundacja podlega obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego. Fundacja uzyskuje osobowość prawną dopiero z chwilą wpisania do KRS. Sąd dokonuje wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego fundacji po stwierdzeniu, że czynności prawne stanowiące podstawę wpisu zostały podjęte przez uprawnioną osobę lub organ i są ważne. Postanowienie o wpisaniu fundacji do Krajowego Rejestru Sądowego sąd wydaje ponadto po stwierdzeniu, że cel i statut fundacji są zgodne z przepisami prawa. O wpisaniu fundacji do Krajowego Rejestru Sądowego sąd zawiadamia ministra właściwego ze względu na zakres jego działania oraz cele fundacji oraz właściwego ze względu na siedzibę fundacji starostę, przesyłając jednocześnie statut. Jeżeli cele fundacji wkraczają w zakres działania dwóch lub więcej ministrów, sąd zawiadamia o wpisaniu fundacji do Krajowego Rejestru Sądowego, wraz z przesłaniem statutu, właściwego ministra, z którego zakresem działania wiążą się główne cele fundacji. Koszt rejestracji to 250 zł, jeśli jednak fundacja będzie rejestrowana dodatkowo w rejestrze przedsiębiorców to wzrasta on do kwoty 600 zł. Oczywiście istnieje możliwość ubiegania się o zwolnienie od powyższych opłat, zgodnie bowiem z regulacją zawartą w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych – organizacjom społecznym, których zadanie nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej, sąd może przyznać zwolnienie od kosztów sądowych w ich własnych sprawach prowadzonych w związku z działalnością społeczną, oświatową, naukową, kulturalną, sportową, dobroczynną i samopomocową, w zakresie ochrony konsumenta, ochrony środowiska i opieki społecznej. Podejmując decyzję o zwolnieniu sąd bierze pod uwagę cele działalności organizacji i możliwości oraz potrzeby realizacji tych celów na drodze postępowania cywilnego.
Do wniosku rejestracyjnego dołączamy (jeśli fundacja nie będzie wpisywana także do rejestru przedsiębiorców KRS):
- oświadczenie o ustanowieniu fundacji (akt notarialny) – 1 egzemplarz;
- oświadczenie wskazujące właściwego ministra nadzoru (jeżeli nie znalazło się ono w akcie fundacyjnym) – 1 egzemplarz;
- statut fundacji – w 3 egzemplarzach, podpisany przez fundatora;
- uchwały o powołaniu władz fundacji (w jednym egzemplarzu) – uchwała o powołaniu zarządu fundacji oraz uchwała o powołaniu rady fundacji (w zależności od zapisów statutowych, ustalających wzajemne relacje między władzami fundacji, uchwały te mogą być podejmowane przez różne organy, np. jeśli według statutu fundator powołuje zarząd i radę fundacji, to jego uchwały o powołaniu tych organów powinny zostać dołączone do wniosku o rejestrację fundacji);
- dowód dokonana opłaty za wniosek o wpis do rejestru – wnioskujący o wpis do KRS powinien załączyć dowód wniesienia opłaty za rejestrację lub wniosek o zwolnienie z opłaty.
Fundator ustala statut fundacji, określający jej nazwę, siedzibę i majątek, cele, zasady, formy i zakres działalności fundacji, skład i organizację zarządu, sposób powoływania oraz obowiązki i uprawnienia tego organu i jego członków. Statut może zawierać również inne postanowienia, w szczególności dotyczące prowadzenia przez fundację działalności gospodarczej, dopuszczalności i warunków jej połączenia z inną fundacją, zmiany celu lub statutu, a także przewidywać tworzenie obok zarządu innych organów fundacji.
