Spis treści
Przeniesienie sędziów Sądu Najwyższego powołanych na podstawie przepisów dotychczasowych w stan spoczynku
Projekt ustawy o Sądzie Najwyższym przewiduje przeniesienie sędziów Sądu Najwyższego, powołanych na podstawie przepisów dotychczasowych, w stan spoczynku z zachowaniem prawa do uposażenia na ostatnio zajmowanym stanowisku sędziego Sądu Najwyższego przysługującym do czasu osiągnięcia 65 roku życia, z wyjątkiem sędziów wskazanych przez Ministra Sprawiedliwości. W przepisach przejściowych wskazano, że w dniu wejścia w życie niniejszej ustawy Minister Sprawiedliwości, w drodze obwieszczenia w dzienniku urzędowym Ministra Sprawiedliwości, wskaże sędziów Sądu Najwyższego, którzy pozostaną w stanie czynnym, jednocześnie określając izbę Sądu Najwyższego, w której sędzia będzie wykonywać obowiązki. Jednocześnie projektodawca dopuszcza możliwość przeniesienia sędziego w stanie spoczynku – na jego wniosek – na stanowisko w sądzie powszechnym, wojskowym lub administracyjnym. Decyzję w tym przedmiocie podejmować będzie Minister Sprawiedliwości (art. 87 projektowanej ustawy).
Minister Sprawiedliwości będzie także wskazywał sędziego, któremu powierzone zostaną obowiązki Pierwszego Prezesa SN, gdy sędzia Sądu Najwyższego zajmujący obecnie stanowisko Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego zostanie przeniesiony w stan spoczynku na podstawie art. 87 § 1 projektowanej ustawy (art. 89). Ministrowi Sprawiedliwości powierza się również kompetencję wskazania sędziego Sądu Najwyższego w stanie czynnym, który zostanie powołany przez Prezydenta RP na stanowisko Prezesa Sądu Najwyższego Izby Prawa Publicznego, Prezesa Sądu Najwyższego Izby Prawa Prywatnego i Prezesa Sądu Najwyższego Izby Dyscyplinarnej. Projekt zastrzega jednak, że powyższe uprawnienie Ministra Sprawiedliwości dotyczy „jedynie” Prezesa Sądu Najwyższego Izby Prawa Publicznego, Prezesa Sądu Najwyższego Izby Prawa Prywatnego i Prezesa Sądu Najwyższego Izby Dyscyplinarnej, powoływanych po raz pierwszy na podstawie nowej ustawy (art. 93). W projekcie nowej ustawy o Sądzie Najwyższym zawarto również regulacje, w świetle których Minister Sprawiedliwości będzie także uprawniony do delegowania sędziego sądu powszechnego z co najmniej dziesięcioletnim stażem pracy do pełnienia obowiązków w Sądzie Najwyższym. Sędzia delegowany do Sądu Najwyższego będzie mógł orzekać w sprawach, w których Sąd Najwyższy orzeka w składzie jednoosobowym (art. 89 § 1 i 2 projektu).
Inne kompetencje Ministra Sprawiedliwości
Wśród projektowanych regulacji odnoszących się do obowiązków sędziego Sądu Najwyższego należy wymienić te, które wprowadzają wymóg, aby o zamiarze podjęcia zatrudnienia na stanowisku dydaktycznym, naukowo – dydaktycznym lub naukowym, a także o podjęciu innego zajęcia lub sposobu zarobkowania sędziowie Sądu Najwyższego zawiadamiali Ministra Sprawiedliwości co najmniej na 14 dni przed rozpoczęciem dodatkowego zatrudnienia, podjęciem innego zajęcia lub sposobu zarobkowania. Minister Sprawiedliwości może natomiast wyrazić sprzeciw wobec podjęcia zatrudnienia na stanowisku dydaktycznym, naukowym lub naukowo – dydaktycznym, jeśli uzna, że będzie to utrudniało pełnienie obowiązków sędziego Sądu Najwyższego, osłabiało zaufanie do jego bezstronności lub przynosiło ujmę godności urzędu sędziego. Z kolei podjęcie innego zajęcia lub sposobu zarobkowania uzależnione będzie od udzielenia przez Ministra Sprawiedliwości zgody. W projekcie wprowadzono również roczne maksymalne limity dla sędziów w ilości 50 godzin dydaktycznych albo 130 godzin dydaktycznych, jeśli co najmniej 3/4 tego wymiaru stanowią zajęcia dydaktyczne w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury lub zajęcia dydaktyczne w uniwersytecie w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym. Limity te nie są sztywne, gdyż art. 37 § 5 projektu ustawy przyznaje Ministrowi Sprawiedliwości uprawnienie do wyrażenia zgody na prowadzenie zajęć dydaktycznych w wyższym wymiarze, jeżeli jest to uzasadnione wyjątkowymi okolicznościami.
Minister Sprawiedliwości będzie także podejmował ostateczną decyzję w przedmiocie dalszego zajmowania stanowiska przez sędziego Sądu Najwyższego w sytuacji, gdy ten osiągnie wiek uprawniający do przejścia w stan spoczynku. Projekt ustawy zakłada, że granicą wieku uprawniającą do przejścia sędziego Sądu Najwyższego w stan spoczynku jest granica 60 lat, gdy chodzi o kobiety i 65 lat w przypadku mężczyzn. Granica ta może jednak ulec przesunięciu (do 70 lat), jeśli sędzia, nie później niż na 6 miesięcy i nie wcześniej niż na 12 miesięcy przed ukończeniem wieku odpowiednio 60 i 65 lat, oświadczy Pierwszemu Prezesowi Sądu Najwyższego wolę dalszego zajmowania stanowiska i przedstawi zaświadczenie, z którego wynika, że jest zdolny – ze względu na stan zdrowia – do pełnienia obowiązków sędziego. Jednak, jak już wyżej wspomniano, ostateczną decyzję w przedmiocie dalszego zajmowania stanowiska przez sędziego Sądu Najwyższego podejmować będzie Minister Sprawiedliwości. W razie wyrażenia przez niego zgody na dalsze zajmowanie stanowiska sędziego Sądu Najwyższego, sędzia ten może zajmować stanowisko nie dłużej niż do ukończenia 70 roku życia. Jednocześnie projekt przewiduje możliwość ponownego uzyskania zgody na dalsze zajmowanie stanowiska sędziego Sądu Najwyższego. Zgoda może zostać udzielona trzykrotnie, na okres 5 lat (art. 31 § 1 i 5 projektu).
Minister Sprawiedliwości będzie także, na wniosek Prezesa kierującego pracą Izby Dyscyplinarnej, delegował członka korpusu służby cywilnej zatrudnionego w Ministerstwie Sprawiedliwości lub pracownika sądu albo prokuratury do wykonywania czynności w Kancelarii Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Kancelarii Prezesa Sądu Najwyższego kierującego pracą Izby Dyscyplinarnej oraz Biura Studiów i Analiz Sądu Najwyższego. Minister Sprawiedliwości będzie również udzielał zgody na podjęcie dodatkowego zatrudnienia przez pracowników zatrudnionych w Biurze Studiów i Analiz Sądu Najwyższego, nie będących sędziami, którzy wykonują zadania bezpośrednio związane merytorycznie z orzecznictwem Sądu Najwyższego.
Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów Sądu Najwyższego
Poszerzono katalog kar dyscyplinarnych o sankcję w postaci obniżenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego o 5 % do 20 % na okres od sześciu miesięcy do dwóch lat. Ponadto w projekcie ustanowiono dodatkową dolegliwość w postaci obowiązku podania prawomocnego wyroku dyscyplinarnego do wiadomości publicznej.
\Projekt ustawy określa również rozwiązania proceduralne dotyczące odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów Sądu Najwyższego. Sprawy dyscyplinarne w pierwszej instancji rozpoznaje Sąd Najwyższy w składzie jednego sędziego Izby Dyscyplinarnej. Jedynie w odniesieniu do spraw dyscyplinarnych, których przedmiotem jest przewinienie dyscyplinarne wyczerpujące znamiona umyślnego przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego, projekt przewiduje kolegialny skład orzekający. W drugiej instancji sprawy dyscyplinarne rozpoznaje Sąd Najwyższy w składzie trzech sędziów izby Dyscyplinarnej.
Nikogo już chyba nie zdziwi, że projekt ustawy przyznaje, w zakresie postępowania dyscyplinarnego, szczególne uprawnienia Ministrowi Sprawiedliwości. Minister Sprawiedliwości będzie powoływał – spośród prokuratorów każdorazowo wskazanych przez Prokuratora Krajowego – Rzecznika Dyscyplinarnego Ministra Sprawiedliwości do prowadzenia określonej sprawy dotyczącej sędziego Sądu Najwyższego. Do kompetencji Rzecznika Dyscyplinarnego Ministra Sprawiedliwości należeć będzie przeprowadzenie czynności wyjaśniających, wszczęcie postępowania dyscyplinarnego tudzież przystąpienie do już toczącego się postępowania. Konsekwencją wprowadzenia regulacji dotyczących Rzecznika Dyscyplinarnego Ministra Sprawiedliwości jest przyjęcie, iż udział tego podmiotu wyłącza od podejmowania czynności w sprawie Rzecznika Dyscyplinarnego SN. Rzecznik Dyscyplinarny Ministra Sprawiedliwości ma mieć pozycję samodzielną w zakresie realizowanych czynności, z wyjątkiem sytuacji, w której Minister Sprawiedliwości wniesie sprzeciw od postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, co jest równoznaczne z obowiązkiem wszczęcia postępowania dyscyplinarnego. Wówczas bowiem wskazania Ministra Sprawiedliwości co do dalszego toku postępowania są wiążące dla Rzecznika Dyscyplinarnego Ministra Sprawiedliwości. Projekt przyznaje Ministrowi Sprawiedliwości analogiczne uprawnienia względem rozstrzygnięć Rzecznika Dyscyplinarnego Sądu Najwyższego. Zgodnie bowiem z projektowanym art. 56 § 4 ustawy o Sądzie Najwyższym, odpis postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego wydanego przez Rzecznika Dyscyplinarnego Sądu Najwyższego doręcza się Ministrowi Sprawiedliwości, który w terminie 30 dni od dnia jego otrzymania może wnieść sprzeciw. Wniesienie sprzeciwu jest równoznaczne z obowiązkiem wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, a wskazania co do dalszego toku postępowania są wiążące dla Rzecznika Dyscyplinarnego Sądu Najwyższego.
Niejako na marginesie warto również podkreślić, że projekt, co ciekawe, wyłącza w zakresie spraw z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych kognicję sądu pracy. Otóż sprawy z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych dotyczące sędziów Sądu Najwyższego oraz sprawy z zakresu przeniesienia sędziego Sądu Najwyższego w stan spoczynku będzie rozstrzygać – w pierwszej instancji – Sąd Najwyższy w składzie jednego sędziego Izby Dyscyplinarnej, w drugiej instancji natomiast – Sąd Najwyższy w składzie trzech sędziów Izby Dyscyplinarnej.
Pozostałe założenia projektu ustawy o Sądzie Najwyższym
Sąd Najwyższy ma składać się z 3 izb: Prawa Publicznego, Prawa Prywatnego oraz Dyscyplinarnej. Regulamin Sądu Najwyższego, określający całkowitą liczbę stanowisk sędziowskich sędziów Sądu Najwyższego, liczbę stanowisk sędziowskich Sądu Najwyższego w poszczególnych izbach, wewnętrzną organizację Sądu Najwyższego, szczegółowy podział spraw między izby oraz zasady wewnętrznego postępowania określi Minister Sprawiedliwości w drodze rozporządzenia (art. 3 projektu).
Do właściwości Izby Dyscyplinarnej należeć będą między innymi sprawy dyscyplinarne:
- sędziów Sądu Najwyższego,
- rozpatrywane przez Sąd Najwyższy w związku z postępowaniami dyscyplinarnymi prowadzonymi na podstawie ustaw:
- Prawo o adwokaturze
- O radcach prawnych
- Prawo o notariacie
- Prawo o ustroju sądów wojskowych
- O komornikach sądowych
- O Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
- Prawo o ustroju sądów powszechnych
- Prawo o prokuraturze.
W myśl nowej ustawy organami Sądu Najwyższego będą: Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Sądu Najwyższego, Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego, zgromadzenie sędziów izby Sądu Najwyższego i Kolegium Sądu Najwyższego (art. 11 projektu).
Projekt ustawy zawiera zamknięty katalog przesłanek, które musi spełniać sędzia SN. Zgodnie z projektowanym art. 24 § 1 – 3, do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego będzie mógł być powołany ten, kto:
- posiada wyłącznie obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i publicznych, a także nie był prawomocnie skazany za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego;
- jest nieskazitelnego charakteru;
- ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce;
- wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy prawniczej;
- jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego;
- ma co najmniej dziesięcioletni staż pracy na stanowisku sędziego sądu rejonowego lub prokuratora rejonowego lub radcy Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej lub przez okres dziesięciu lat wykonywał w Polsce zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza albo zajmował stanowisko sędziego sądu okręgowego lub prokuratora prokuratury okręgowej lub prokuratora Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu ima co najmniej pięcioletni staż pracy na stanowisku sędziego lub prokuratora albo zajmował stanowisko sądu apelacyjnego lub prokuratora prokuratury regionalnej i ma co najmniej trzyletni staż pracy na stanowisku sędziego lub prokuratora albo zajmuje stanowisko prokuratora Prokuratury Krajowej lub Prezesa Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej lub wiceprezesa Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej (wymagania te nie dotyczą osoby, która pracowała w polskiej szkole wyższej, w Polskiej Akademii Nauk, w instytucie naukowo-badawczym lub innej placówce naukowej, mając tytuł naukowy profesora albo stopień naukowy doktora habilitowanego nauk prawnych);
- nie pełnił służby zawodowej, nie pracował i nie był współpracownikiem organów bezpieczeństwa państwa, wymienionych w art. 5 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu ( wymóg ten stosuje się do osób urodzonych przed dniem 1 sierpnia 1972 r.).
Co ciekawe, osoba, która ukończyła 65 rok życie nie może zostać powołana do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego SN, choć ustawa wprowadza tutaj wyjątek. Minister Sprawiedliwości będzie bowiem wyposażony w kompetencję udzielenia zgody na powołanie na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego osoby, która ukończyła 65 lat (projektowany art. 24 § 4 ustawy).
Zgodnie z projektem ustawy o Sądzie Najwyższym, przydziału spraw i wyznaczenia składu orzekającego dokonuje Prezes Sądu Najwyższego kierujący pracą właściwej izby (art. 62 projektu).
Wprowadzono również rozwiązanie, w myśl którego, jeżeli w orzecznictwie sądów powszechnych, sądów wojskowych lub Sądu Najwyższego ujawnią się rozbieżności w wykładni prawa, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego może przedstawić wniosek o ich rozstrzygnięcie Sądowi Najwyższemu w składzie izby lub w pełnym składzie Sądu Najwyższego. Z wnioskiem tym będzie mógł wystąpić również Rzecznik Praw Obywatelskich, Prokurator Generalny, Prokurator Krajowy oraz, w zakresie swojej właściwości, Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Polskiej, Rzecznik Praw Dziecka, Przewodniczący Rady Dialogu Społecznego, Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego i Rzecznik Finansowy (art. 65 projektu).
Projektodawcy zawarli także rozwiązanie, zgodnie z którym uchwały składu izby lub pełnego składu Sądu Najwyższego z chwilą ich podjęcia uzyskują moc zasad prawnych i są publikowane w Dzienniku Urzędowym "Monitor Polski". Jeżeli jakikolwiek skład Sądu Najwyższego postanowi odstąpić od zasady prawnej, będzie miał obowiązek przedstawić powstałe zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia składowi izby. Odstąpienie od zasady prawnej uchwalonej przez izbę albo przez pełny skład Sądu Najwyższego będzie wymagać ponownego rozstrzygnięcia w drodze uchwały odpowiednio przez właściwą izbę lub pełny skład Sądu Najwyższego. Jeżeli skład jednej izby Sądu Najwyższego zamierza odstąpić od zasady prawnej uchwalonej przez inną izbę, rozstrzygnięcie następuje w drodze uchwały pełnego składu Sądu Najwyższego (projektowany art. 67).
Sąd Najwyższy będzie także, w razie stwierdzenia przy rozpoznawaniu sprawy oczywistej obrazy przepisów, „wytykać uchybienie właściwemu sądowi”. Przed wytknięciem uchybienia obowiązany będzie pouczyć sędziego lub sędziów wchodzących w skład sądu orzekającego o możliwości złożenia na piśmie wyjaśnień w terminie siedmiu dni. Stwierdzenie i wytknięcie uchybienia nie ma mieć wpływu na rozstrzygnięcie sprawy. O wytknięciu uchybienia Sąd Najwyższy będzie miał obowiązek zawiadomić prezesa właściwego sądu. Sąd Najwyższy, w razie wytknięcia uchybienia, może także zwrócić się z wnioskiem o rozpoznanie sprawy dyscyplinarnej do sądu dyscyplinarnego. Sądem dyscyplinarnym pierwszej instancji jest Sąd Najwyższy (art. 71 projektu ustawy).
Wejście w życie ustawy
Projekt zakłada, że ustawa wejdzie w życie po upływie 14 dni do dnia ogłoszenia, z wyjątkiem regulacji dotyczących rozpatrywania przez Sąd Najwyższy postępowań dyscyplinarnych komorników sądowych (te zaczną obowiązywać od 1 stycznia 2018 roku).
Podstawa prawna:
Projekt ustawy o Sądzie Najwyższym, druk nr 1727.
