Trzy grupy emerytalne
Po reformie emerytalnej z 1999 roku Polacy zostali podzieleni na 3 grupy, w zależności od daty urodzenia. Pierwsza grupa to osoby urodzone do końca 1948r. Drugą grupę stanowią urodzeni między 1 stycznia 1949r. a 31 grudnia 1968r. Z kolei do trzeciej grupy należą osoby, które urodziły się od 1 stycznia 1969r.
Emerytura osób urodzonych do końca 1948r.
Wysokość emerytury osób należących do pierwszej grupy emerytalnej jest naliczana według starych zasad i zależy od trzech wartości: części indywidualnych świadczenia, czyli wysokości podstawy wymiaru i uwzględnionego okresu składkowego i nieskładkowego oraz części socjalnej, czyli wysokości kwoty bazowej, obowiązującej w dacie powstania prawa do świadczenia. Świadczenie emerytalne oblicza się biorąc pod uwagę:
– 24% w/w kwoty bazowej,
– po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych, z uwzględnieniem pełnych miesięcy,
– po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych, z uwzględnieniem pełnych miesięcy.
Podstawa wymiaru emerytury
Podstawę wymiaru starej emerytury stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne lub na ubezpieczenie emerytalne. Osoba ubiegająca się o świadczenie emerytalne może wskazać, które lata pracy mają być uwzględnione przy obliczaniu podstawy wymiaru. Może to być 10 kolejnych przepracowanych lat wybranych z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o świadczenie. Może to być także 20 lat dowolnie wybranych ze stażu pracy przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku o emeryturę. Ponadto do podstawy wymiaru emerytury dolicza się inne składniki przysługujące ubezpieczonemu, na przykład kwoty zasiłków chorobowych czy wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy. Istnieje również możliwość przyjmowania do ustalenia podstawy wymiaru emerytury kwoty minimalnego wynagrodzenia. Stosuje się to w sytuacji, gdy nie jest możliwe ustalenie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. W takim przypadku za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników. Należy jednak pamiętać, że dotyczy to tylko osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę.
Okresy składkowe i nieskładkowe
Na wysokość starej emerytury mają również wpływ okresy składkowe i nieskładkowe. Okresy składkowe są to okresy pracy zawodowej uwzględniane przy ustalaniu prawa do emerytury, służące do ustalenia jej wysokości. Okresy składkowe to okresy opłacania składek (na ubezpieczenie społeczne – do 31 grudnia 1998r., a na ubezpieczenia emerytalne i rentowe – od 1 stycznia 1999r.) oraz okresy, za które nie było obowiązku opłacania składki (przypadające przed 15 listopada 1991r.). Do okresów składkowych zalicza się między innymi okresy zatrudnienia na umowę o pracę, okresy czynnej służby wojskowej lub okresy jej równorzędne, okresy działalności kombatanckiej, działalności równorzędnej z tą działalnością, okresy pełnionej w Polsce służby w Policji, w Służbie Granicznej, czy też okresy pobierania zasiłku macierzyńskiego. Okresami nieskładkowymi są natomiast specjalne okresy, za które nie były opłacane składki, podlegające jednak uwzględnieniu przy ustalaniu prawa do emerytury oraz jej wysokości. Zalicza się do nich np. okres pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, zasiłków z ubezpieczenia społecznego – chorobowego lub opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego, okres pobierania renty chorobowej, okres urlopu bezpłatnego oraz przerw w zatrudnieniu w razie nieudzielenia urlopu bezpłatnego małżonkom pracowników skierowanych do pracy w przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, w stałych przedstawicielstwach przy ONZ i w innych misjach specjalnych za granicą, w instytutach, ośrodkach informacji i kultury za granicą, okres nauki w szkole wyższej na jednym kierunku, pod warunkiem ukończenia tej nauki, okres studiów doktoranckich i aspirantury naukowej oraz asystenckich studiów przygotowawczych, a także okres pobierania zasiłku przedemerytalnego i świadczenia przedemerytalnego.
Kwota bazowa
Kolejnym elementem uwzględnianym przy obliczaniu wysokości świadczenia emerytalnego za starych zasadach jest kwota bazowa, czyli część socjalna świadczenia. Stanowi ona 100% przeciętnego wynagrodzenia, pomniejszonego o potrącone od ubezpieczonych składki na ubezpieczenia społeczne, określone w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych, w poprzednim roku kalendarzowym. Kwota bazowa jest ustalana corocznie i obowiązuje od 1 marca każdego roku kalendarzowego do końca lutego następnego roku kalendarzowego. Od 1 marca 2012r. kwota bazowa wynosi 2.974,69 zł.Emerytura osób urodzonych między 1 stycznia 1949r. a 31 grudnia 1968r.
Osoby z drugiej grupy emerytalnej należą już do nowego systemu. Osoby z tego przedziału wiekowego musiały wybrać, czy chcą ulokować całą składkę emerytalną na indywidualnym koncie obsługiwanym przez ZUS (I filar), czy też zapisać się do jednego z otwartych funduszy emerytalnych (OFE – II filar). W nowym systemie wysokość przyszłej emerytury zależy od kapitału początkowego, sumy składek odkładanych na konto w ZUS oraz kapitału zgromadzonego w otwartym funduszu emerytalnym. O wysokości świadczenia emerytalnego z I filaru decydują:
– suma zwaloryzowanych składek zgromadzonych na indywidualnym koncie ubezpieczonego,
– zwaloryzowany kapitał początkowy na dzień 1 stycznia 1999r.,
– moment przejścia na emeryturę.
Osobom urodzonym po 31 grudnia 1948r., które od 1 stycznia przepracowały więcej niż 6 miesięcy i płaciły składki ubezpieczeniowe, ZUS wylicza kapitał początkowy, będący wraz ze składkami emerytalnymi podstawą obliczania przyszłej emerytury. Wysokość emerytury z II filaru zależy od:
– sumy składek zgromadzonych w wybranym OFE,
– zysku, jaki osiągnął fundusz emerytalny, czyli różnicy pomiędzy kapitałem uzbieranym w OFE a sumą wpłaconych składek,
– kapitału końcowego, czyli środków jakie będą na koncie w OFE w chwili ustawowego przejścia na emeryturę (składki + zyski).
Nowy system obliczania emerytury jest bardzo prosty. W momencie przejścia na emeryturę suma składek zgromadzonych na indywidualnych kontach emerytalnych zostanie podzielona przez statystyczną liczbę lat, jaka pozostaje do końca życia, obliczaną w miesiącach. Wynikiem podziału będzie przysługująca emerytura. Czyli, ile dana osoba uzbiera składek tyle dostanie emerytury. Tablice trwania życia, uwzględniające średnie dalsze trwanie życia, wspólne dla kobiet i mężczyzn, wyrażone w miesiącach dla wieku ubezpieczonego, ogłasza corocznie Prezes Głównego Urzędu Statystycznego w Monitorze Polskim, w formie komunikatu. Tablice te stanowią podstawę do obliczenia emerytur ustalanych na wnioski zgłoszone od 1 kwietnia do 31 marca następnego roku kalendarzowego. W przypadku zgłoszenia przed dniem 1 kwietnia wniosku o emeryturę przez osobę, która wiek emerytalny osiągnie po dniu 31 marca – do ustalenia średniego dalszego trwania życia stosuje się tablice obowiązujące od dnia 1 kwietnia. Należy pamiętać, że państwo zapewnia emeryturę minimalną. Mają jednak do niej prawo tylko osoby, które przepracują wymaganą liczbę lat. Dla kobiet jest to 20 lat, a dla mężczyzn – 25 lat. Takim osobom, mimo wyliczonego niższego świadczenia, będzie wypłacana emerytura minimalna, do której dopłaci państwo. Z uwagi na fakt, że nowy system emerytalny wszedł w życie w styczniu 2009r. wprowadzono system przejściowy. I tak począwszy od 2009r. emeryci przez pięć lat mają dostawać emeryturę z ZUS, której część będzie liczona na starych zasadach, a część już na nowych. Jeżeli ktoś spełnił warunki uprawniające do emerytury:
– w 2009r. dostaje 80% emerytury na zasadach dotychczasowych, a 20% – na nowych,
– w 2010r. dostaje 70% emerytury na zasadach dotychczasowych, a 30% – na nowych,
– w 2011r. dostaje 55% emerytury na zasadach dotychczasowych, a 45% – na nowych,
– w 2012r. dostanie 35% emerytury na zasadach dotychczasowych, a 65% – na nowych,
– w 2013r. dostanie 20% emerytury na zasadach dotychczasowych, a 80% – na nowych,
Od 2014r. emerytura będzie już w 100% liczona tylko na podstawie zgromadzonych składek.
Emerytura osób urodzonych po 31 grudnia 1968r.
Osoby z trzeciej grupy emerytalnej muszą obowiązkowo lokować część składki emerytalnej na indywidualnym koncie obsługiwanym przez ZUS, a część w jednym z OFE. Emerytury będą im wypłacały zarówno ZUS, jak i fundusz emerytalny. Co ważne, w tym przypadku nie ma systemu przejściowego. Całość emerytury będzie liczona na nowych zasadach, czyli ile się zaoszczędzi, tyle później będzie świadczenia emerytalnego. Warto wiedzieć, że nowa emerytura będzie korzystna dla osób, które dłużej pracują. Po pierwsze dlatego, że można odłożyć więcej kapitału a po drugie kapitał ten będzie dzielony przez mniej miesięcy.
