Spis treści
Katalog przesłanek ubezwłasnowolnienia częściowego
We wstępie zaznaczono, że omawiane przesłanki są zasadniczo tożsame z tymi, które ustawodawca wskazał dla ubezwłasnowolnienia całkowitego. W istocie rzeczy tak jest, ale należy zwrócić uwagę, że ubezwłasnowolnienie całkowite odnosi się do osób, które ukończyły lat trzynaście, zaś ubezwłasnowolnić częściowo można tylko taką osobę fizyczną (człowieka), która najpierw nabyła pełną zdolność do czynności prawnych (czyli osiągnęła wiek 18 lat albo 16 lat, w przypadku kobiet wychodzących w tym wieku za mąż). Nie można bowiem ubezwłasnowolnić częściowo człowieka, który nie osiągnął pełnej zdolności do czynności prawnych (a w takiej sytuacji jest osoba posiadająca ograniczoną zdolność do czynności prawnych, będąca w wieku od 13 do 18 lat. Osoby poniżej 13 roku życia nie posiadają w ogóle zdolności do czynności prawnych). Do częściowego ubezwłasnowolnienia nie nadaje się każda osoba, która dotknięta została chorobą psychiczną, niedorozwojem umysłowym lub innym zaburzeniem czynności psychicznych. Ważne jest przy tym wystąpienie u tej osoby trudności w prowadzeniu własnych, życiowych spraw. Niemożność podołania przez daną osobę jej sprawom należy odnosić do trudności w dokonywaniu zarówno czynności prawnych (np. zawarcie umowy z gazownią), jak i czynności faktycznych, a więc czynności charakterystycznych dla codziennego życia. Orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu częściowym winno być poprzedzone ustaleniem, w prowadzeniu jakich konkretnie spraw potrzebna jest pomoc osobie cierpiącej na chorobę psychiczną lub inne zaburzenia psychiczne. Nie każdy chory psychicznie człowiek będzie mógł być ubezwłasnowolniony. Istotny jest również stopień zaawansowania danej choroby czy zaburzenia u człowieka. Pewne stany chorobowe przemawiać będą za ubezwłasnowolnieniem całkowitym, inne zaś – tylko za częściowym. Wobec powyższego stwierdzić trzeba, iż ubezwłasnowolnić częściowo można tego, kto:
- osiągnął wiek przemawiający za nabyciem pełnej zdolności do czynności prawnych,
- jest dotknięty chorobą psychiczną, niedorozwojem umysłowym albo innego rodzaju zaburzeniem psychicznym,
- potrzebuje pomocy w prowadzeniu własnych spraw,
- jest w stanie uzasadniającym jedynie ubezwłasnowolnienie częściowe (a nie całkowite),
Jednocześnie wypadnie nadmienić, że dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę. Kurator jest podmiotem, którego zadaniem jest pełnienie, w celu ochrony interesu osobistego i majątkowego ubezwłasnowolnionego, stałej kontroli jego zachowań niosących prawne skutki.
Fakultatywność ubezwłasnowolnienia częściowego
Wspomniano już, że nie każda osoba chora psychicznie, czy przejawiająca inne zaburzenia czynności psychicznych, nadaje się do ubezwłasnowolnienia. Ubezwłasnowolnienie częściowe ma charakter fakultatywny. Sąd, uwzględniając całokształt sytuacji życiowej i rodzinnej osoby ocenia, czy ubezwłasnowolnienie częściowe jest celowe. Ponieważ ubezwłasnowolnienie częściowe stanowi poważną ingerencję w sferę dóbr osobistych człowieka, jego orzeczenie stanowić musi najlepsze, optymalne ukształtowanie sytuacji życiowej osoby fizycznej. Niekiedy, pomimo zaistnienia przesłanek, sąd może nie ubezwłasnowolnić osoby chorej, jeżeli prowadziłoby to do osłabienia pozycji tej osoby. Założeniem ubezwłasnowolnienia jest czynienie pomocy osobie chorej. Jeżeli, zamiast takiej pomocy, skutkiem ubezwłasnowolnienia byłoby osłabienie pozycji chorego, ubezwłasnowolnienie nie jest zasadne. Innymi słowy, ubezwłasnowolnienie nie może obracać się przeciwko osobie chorej. Nie może służyć także interesom władz, które mogłyby mieć jakikolwiek z tego pożytek. Ubezwłasnowolnienie jest ostatecznością. Osobami chorymi, w pierwszej kolejności, powinny zająć się osoby im najbliższe. W dalszej kolejności służyć powinny jednostki pomocy społecznej, których zadaniem statutowym jest pomoc osobom samotnym, upośledzonym bądź nieporadnym życiowo. Dopiero wówczas, gdy nie ma żadnej możliwości pomocy, istnieje ewentualność ubezwłasnowolnienia.
Podstawa prawna
Art. 13, art. 16 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r., poz. 121).
Orzecznictwo
W ramach rozważań zawartych w powyższym artykule wykorzystano fragmenty uzasadnienia postanowienia Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 14 lutego 2013 r., sygn. akt: I ACa 17/13, dostępnego w bazie Portalu Orzeczeń Sądów Powszechnych pod adresem http://orzeczenia.ms.gov.pl.
