W zasadzie każde dokonane przestępstwo powoduje powstanie szkody po stronie pokrzywdzonego. Niezależnie od ponoszenia odpowiedzialności karnej przez sprawcę konkretnego czynu zabronionego, może on w niektórych sytuacjach zostać zobowiązany do naprawienia wyrządzonej swoim czynem szkody, bez względu na to jaki przybrała rozmiar i charakter.
Naprawienie szkody
Kwestia naprawienia szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu przestępstwem została uregulowana w Kodeksie karnym oraz Kodeksie postępowania karnego. Zgodnie z treścią art. 46 KK, w razie skazania sąd może orzec, a na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej orzeka, obowiązek naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody w całości albo w części lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Pamiętajmy, że w takiej sytuacji przepisów prawa cywilnego o przedawnieniu roszczenia oraz możliwości zasądzenia renty nie stosuje się. Ważną kwestią jest także to, że sąd może orzec zamiast obowiązku naprawienia szkody przez skazanego, nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego.
Wysokość odniesionych zysków z przestępstwa przez poszczególnych oskarżonych oraz stopień ich wkładu w całość akcji przestępczej ma drugoplanowe znaczenie przy nakładaniu na działających w ramach uzgodnionego podziału ról współsprawców obowiązku z art. 46 § 1 KK. Z uwagi przede wszystkim na dobro pokrzywdzonego celowe jest nakładanie na współsprawców właśnie solidarnego obowiązku naprawienia szkody. Inne rozwiązanie w daleko wyższym stopniu naraża podmiot pokrzywdzony przestępstwem na nieuzyskanie wyrównania szkody w pełnej wysokości. Zasadne jest więc przerzucenie na oskarżonych współsprawców ciężaru wytaczania ewentualnych roszczeń regresowych po naprawieniu szkody przez któregokolwiek z nich. Obciążenie oskarżonego obowiązkiem naprawienia szkody w części, w oparciu o bliżej niesprecyzowane kryteria, godziłoby w zasadę pełnej odpowiedzialności współsprawcy za następstwa czynu, zarówno z punktu odpowiedzialności karnej jak i cywilnej.
Zdanie Sądu Najwyższego
Jak podkreśla Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 11 maja 2012 r. (sygn. akt IV KK 365/11), obowiązek naprawienia szkody ma charakter złożony, albowiem z uwagi na jego kompensacyjną rolę, powoduje daleko idące zbliżenie prawa karnego do prawa cywilnego. Oznacza to bowiem z jednej strony konieczność uwzględnienia norm prawa określających zasady kompensacji, a z drugiej strony, z uwagi na karnoprawny obowiązek naprawienia szkody należy pamiętać, że poza funkcją kompensacyjną, pełni on przede wszystkim funkcję penalną. Jest on bowiem jednym ze środków karnych, orzekanym jako konsekwencja popełnionego przestępstwa, do którego odnoszą się odpowiednio dyrektywy wymiaru kary. Podstawą orzekania środka karnego w postaci obowiązku naprawienia szkody są przepisy kodeksu karnego, a nie kodeksu cywilnego. Jednakże przepisy kodeksu cywilnego w tych kwestiach, których przepisy prawa karnego wprost nie uregulowały, należy stosować posiłkowo, co oznacza m.in., że wysokość odszkodowania nie może przekraczać wysokości szkody; nie można zasądzić odszkodowania w całości, gdy szkoda została w części już naprawiona. Przepisy prawa cywilnego mają zastosowanie przy orzekaniu obowiązku naprawienia szkody jako środka karnego, o ile przepisy prawa karnego nie zawierają od-rębnego unormowania oraz gdy ich stosowanie nie pozostaje w sprzeczności z na-turą karnoprawnego obowiązku naprawienia szkody. Ponieważ przepisy prawa karnego nie zawierają postanowień dotyczących ustalania zakresu obowiązku na-prawienia szkody, to z pewnością należy posiłkowo odwołać się do przepisu art. 361 § 2 Kodeku cywilnego, z którego wynika zasada pełnego odszkodowania. Tak więc ustalenie szkody (jej rozmiarów) według powyższej reguły powinno stanowić punkt wyjścia nakładania przez sąd karny obowiązku naprawienia szkody zarówno w charakterze środka karnego, jak i warunku probacyjnego. W konsekwencji należy przyjąć, że regułą jest zobowiązanie do naprawienia szkody w całości, zaś odstępstwa od tej reguły muszą być podyktowane jedynie bardzo ważnymi względami.
Na zakończenie pamiętajmy, że jeżeli nie wytoczono powództwa cywilnego, pokrzywdzony, a także prokurator, może aż do zakończenia pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego na rozprawie głównej złożyć wniosek o naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem.
Podstawa prawna:
[art. 361 § 2k.c. (Dz.U.2014.121 j.t.)]
[art. 46 k.k. (Dz.U.1997.88.553)]
