Obowiązki świadka
Każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się we wskazanym miejscu i czasie w celu złożenia zeznań. Warto wiedzieć, że na świadka, który bez usprawiedliwienia nie stawi się na wezwanie albo bez zezwolenia oddali się z miejsca czynności przed jej zakończeniem można nałożyć karę porządkową w wysokości do 3.000,-zł, jak również zarządzić jego zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie. Świadek musi więc stawić się na rozprawie, chyba że uniemożliwiają mu to pewne szczególne okoliczności, jak np. choroba czy kalectwo. W takim wypadku może on zostać przesłuchany w miejscu swojego pobytu. Przesłuchanie świadka może także nastąpić przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku. Osoba, która została wezwana do stawiennictwa w charakterze świadka ma obowiązek złożenia zeznań i mówienia prawdy oraz niezatajania prawdy. Co ważne, za składanie fałszywych zeznań grozi kara pozbawienia wolności do 3 lat.
Nie każdy może być przesłuchiwany w charakterze świadka
Trzeba mieć na uwadze, że są grupy osób, które nie mogą być przesłuchiwane jako świadkowie. W tej kwestii są dwa zakazy: tzw. bezwzględny zakaz przesłuchiwania i względny zakaz przesłuchiwania. I tak bezwzględnie nie można przesłuchiwać:
- obrońcy co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę,
- duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi,
- osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy w zakresie ochrony zdrowia psychicznego, na okoliczność przyznania się wobec nich przez osobę z zaburzeniami psychicznymi do popełnienia czynu zabronionego,
- biegłego lub lekarza udzielającego pomocy medycznej oskarżonemu, na okoliczność złożonego przez oskarżonego oświadczenia dotyczącego zarzucanego mu czynu, przy czym zakaz dowodowy obejmuje także inne osoby personelu medycznego towarzyszące lekarzowi, nie obejmuje zaś osób postronnych.
Należy pamiętać, że w/w zakaz jest niewzruszalny i żadna instytucja państwowa nie może zwolnić tych osoby z tajemnicy. Taki kategoryczny zakaz nie funkcjonuje już przy tajemnicy państwowej, zawodowej i służbowej. W tym przypadku określone osoby mogą zostać zwolnione z takiej tajemnicy ale pod konkretnymi warunkami i tylko przez organ wskazany w ustawie. I tak względny zakaz przesłuchiwania dotyczy:
- osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy państwowej, służbowej i zawodowej na okoliczności objęte tą tajemnicą – bez uzyskania zwolnienia ich z obowiązku zachowania tajemnicy przez uprawniony organ przełożony tj. naczelny organ administracji rządowej, sąd lub prokuratora, w zależności od rodzaju tajemnicy, jaka wiąże świadka,
- osób korzystających z tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, lekarskiej i dziennikarskiej na okoliczności objęte tą tajemnicą – bez uzyskania zwolnienia ich z obowiązku zachowania tajemnicy przez sąd i tylko wówczas, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu, przy czym zwolnienie dziennikarza nie obejmuje danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego, osób udzielających informacji opublikowanych lub przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie powyższych danych,
- osób korzystających z immunitetu dyplomatycznego bez wyrażenia przez te osoby zgody na przesłuchanie ich w charakterze świadka.
Świadek ma również określone prawa
Podstawowym prawem świadka jest prawo do odmowy zeznań. Z prawa tego może skorzystać osoba najbliższa dla oskarżonego (wstępni, zstępni, rodzeństwo, małżonek, osoba pozostająca z oskarżonym w stosunku przysposobienia lub we wspólnym pożyciu). Oświadczenie o odmowie składania zeznań musi zostać złożone przed rozpoczęciem pierwszego zeznania na rozprawie głównej. Sąd może zwolnić od złożenia zeznania także osobę pozostającą z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym, jeżeli osoba ta wnosi o to zwolnienie. Świadek może również uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. Trzeba mieć na uwadze, że pewne ograniczenia obowiązują także w przypadku przesłuchiwania nieletnich. I tak nieletni pokrzywdzony przestępstwem przeciwko wolności seksualnej i rodzinie może zostać przesłuchany tylko raz w toku całego postępowania, chyba że wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania lub żąda tego oskarżony, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego. Świadek może również żądać, aby przesłuchano go na rozprawie z wyłączeniem jawności, jeżeli treść zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą. Ma on także prawo do zastrzeżenia danych dotyczących miejsca zamieszkania do wyłącznej wiadomości prokuratora i sądu jeśli zachodzi uzasadniona obawa użycia przemocy lub groźby bezprawnej wobec niego lub osoby najbliższej w związku z jego czynnościami. Pisma procesowe doręcza się wówczas do instytucji, w której świadek jest zatrudniony lub na inny wskazany przez niego adres. Jeżeli zachodzi uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej, sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może wydać postanowienie o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie jego świadka, w tym danych osobowych, jeżeli nie mają one znaczenia dla rozstrzygnięcia w sprawie.
Podstawa prawna:
art. 177-192a Ustawy z dnia 6 czerwca 1997r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 1997r., Nr 89, poz. 555 ze zm.).
