Tworzenie obwodów łowieckich bez zgody właściciela nieruchomości
Zgodnie z treścią art. 26 Ustawy z dnia 13 października 1995 roku – Prawo łowieckie (dalej zwanej p.ł.) w skład obwodów łowieckich nie wchodzą:
1. parki narodowe i rezerwaty przyrody, z wyjątkiem rezerwatów lub ich części, w których na obszarach wyznaczonych w planie ochrony lub zadaniach ochronnych nie zabroniono wykonywania polowania;
2. tereny w granicach administracyjnych miast; jeżeli jednak granice te obejmują większe obszary leśne lub rolne, z obszarów tych może być utworzony obwód łowiecki lub mogą być one włączone do innych obwodów łowieckich;
3. tereny zajęte przez miejscowości niezaliczane do miast, w granicach obejmujących zabudowania mieszkalne i gospodarcze z podwórzami, placami i ulicami oraz drogami wewnątrz tych miejscowości;
4. budowle, zakłady i urządzenia, tereny przeznaczone na cele społeczne, kultu religijnego, przemysłowe, handlowe, składowe, transportowe i inne cele gospodarcze oraz obiekty o charakterze zabytkowym i specjalnym, w granicach ich ogrodzeń.
Art. 27 p.ł. nadaje właściwemu sejmikowi województwa kompetencję dokonania w obrębie województwa podziału na obwody łowieckie oraz zmiany granic tych obwodów, co następuje w drodze uchwały po zasięgnięciu opinii właściwego dyrektora regionalnej dyrekcji Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe i Polskiego Związku Łowieckiego, a także właściwej izby rolniczej. Jeżeli obwód łowiecki ma się znajdować w obszarze więcej niż jednego województwa, uchwałę, o której mowa wyżej, podejmuje sejmik województwa właściwy dla przeważającego obszaru gruntów w uzgodnieniu z sejmikiem województwa właściwym dla pozostałego gruntu. Podział na obwody łowieckie obszarów gruntów pozostających w zarządzie organów wojskowych lub przydzielonych tym organom do wykorzystania oraz zmiana granic tych obwodów odbywają się w porozumieniu z tymi organami. Jak wynika z powyższego, unormowania Prawa łowieckiego nie zapewniają odpowiednich prawnych środków ochrony praw właściciela nieruchomości, która zostaje objęta reżimem obwodu łowieckiego.
Konstytucyjność przepisów art. 27 ust. 1 w związku z art. 26 p.ł. w zakresie, w jakim przepisy te nie przyznają ochrony właścicielowi nieruchomości, wzbudziła wątpliwości Naczelnego Sądu Administracyjnego, który zwrócił się z pytaniem prawnym do Trybunału Konstytucyjnego.
Zdaniem sądu pytającego wskazane przepisy naruszają Konstytucję RP, bo wprowadzają nieproporcjonalne ograniczenie prawa własności i naruszają istotę tego prawa poprzez ingerowanie w prawo własności, czyli uprawnienie do rozporządzania, pobierania pożytków i do korzystania z rzeczy, tj. do bezpośredniego lub pośredniego eksploatowania przedmiotu własności. Zaskarżone przepisy Prawa łowieckiego upoważniają bowiem sejmik województwa do włączenia w drodze uchwały w obręb obwodu łowieckiego prywatnej nieruchomości, która nie jest objęta wyłączeniem przewidzianym w art. 26 Prawa łowieckiego, również wbrew woli właściciela. Na skutek utworzenia obwodu łowieckiego właściciel nie może korzystać z nieruchomości w sposób zgodny ze swoją wolą, a ponadto staje się zobowiązany do tolerowania tego, że z nieruchomości będą korzystały inne osoby. Na terenach objętych obwodami łowieckimi odbywają się bowiem polowania, które są organizowane niezależnie od woli właściciela gruntu. Właściciel nieruchomości nie uzyskuje z tego tytułu żadnego ekwiwalentu, np. w postaci świadczeń kompensacyjnych. Prawo łowieckie przewiduje jedynie wynagrodzenie szkody wyrządzonej w uprawach i płodach rolnych przez niektóre zwierzęta i „przy wykonywaniu polowania” (art. 46 ust. 1 p.ł.; por. Prawo łowieckie; utworzenie obwodu łowieckiego obejmującego nieruchomość prywatną wbrew woli właściciela nieruchomości. Komunikat „przed” – www.trybunal.gov.pl).
Jak wskazuje NSA, zaskarżone przepisy naruszają standard wyłączności ustawy. O ograniczeniu prawa własności decyduje bowiem nie ustawodawca, lecz organ samorządu terytorialnego (sejmik województwa), wskazany jako właściwy do podjęcia stosownej uchwały. Sam ustawodawca w art. 27 Prawa łowieckiego nie wyznaczył żadnych elementów ograniczenia prawa własności. Sąd pytający zwraca ponadto uwagę na fakt, iż celem zaskarżonych przepisów jest ochrona środowiska przez zapewnienie ochrony zwierząt łownych i gospodarowania ich zasobami. Podkreśla jednak, że dla realizacji tego celu nie jest konieczne wprowadzanie obwodów łowieckich na terenach, których właściciele nie wyrażają na to zgody. Ochrona zwierzyny łownej i gospodarowanie jej zasobami nie wymaga bezwzględnie, aby na wszystkich terenach prywatnych, na których znajdują się siedliska takich zwierząt, istniała możliwość organizowania polowań. Zakwestionowane przepisy są więć w ocenie NSA niezgodne z zasadą niezbędności wynikającą z art. 64 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Ograniczają ponadto prawo własności z sposób niezgodny z wymogiem proporcjonalności i naruszają istotę prawa własności (por. Prawo łowieckie; utworzenie obwodu łowieckiego obejmującego nieruchomość prywatną wbrew woli właściciela nieruchomości. Komunikat „przed” – www.trybunal.gov.pl).
Upoważnienie do objęcia nieruchomości reżimem obwodu łowieckiego bez zapewnienia właścicielowi tej nieruchomości odpowiednich prawnych środków ochrony jest niezgodne z Konstytucją.
Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 10 lipca 2014 roku (sygn. akt K 19/13) orzekł, że kwestionowane przepisy art. 27 ust. 1 w związku z art. 26 p.ł. są niezgodne z art. 64 ust. 1 w powiązaniu z art. 64 ust. 3 i art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Jak wskazał Trybunał, następstwem utworzenia obwodu łowieckiego jest przede wszystkim to, że właściciela nieruchomości, która została objęta granicami obwodu, obciążają liczne obowiązki określone w Prawie łowieckim. Ze względu na zakres pytania prawnego Trybunał Konstytucyjny nie oceniał konstytucyjności poszczególnych przepisów Prawa łowieckiego te obowiązki ustanawiających, ale ich treść miała wpływ na ocenę normy kompetencyjnej wyrażonej w art. 27 ust. 1 p. ł. (por. Prawo łowieckie; utworzenie obwodu łowieckiego obejmującego nieruchomość prywatną wbrew woli właściciela nieruchomości. Komunikat „po” – www.trybunal.gov.pl).
Trybunał Konstytucyjny zauważył, że obowiązujące przepisy Prawa łowieckiego nie przewidują wystarczających z punktu widzenia standardu konstytucyjnego środków umożliwiających właścicielowi nieruchomości objętej granicami obwodu łowieckiego ochronę jego interesów prawnych. Ustawodawca nie ustanowił bowiem żadnych norm, które przyznawałyby właścicielom jakiekolwiek kompetencje opiniodawcze czy uzgodnieniowe w procesie tworzenia lub zmiany granic obwodu łowieckiego, a ponadto nie przewidział także żadnych szczególnych instrumentów prawnych, które pozwalają na wyłączenie nieruchomości spod reżimu obwodu łowieckiego. Co więcej, właścicielowi nie przysługują żadne środki prawne pozwalające na wyłączenie niektórych ograniczeń wprowadzonych w związku z objęciem jego nieruchomości granicami obwodu łowieckiego, w szczególności nie może on w sposób stanowczy sprzeciwić się wykonywaniu na swoim gruncie polowania przez uprawnione do tego osoby trzecie. Trybunał Konstytucyjny zauważył również, że na wszystkie ograniczenia przewidziane przez Prawo łowieckie nakłada się niedostatecznie uregulowany obowiązek informacyjny wobec właścicieli, których nieruchomość należy do obwodu łowieckiego (por. Prawo łowieckie; utworzenie obwodu łowieckiego obejmującego nieruchomość prywatną wbrew woli właściciela nieruchomości. Komunikat „po” – www.trybunal.gov.pl).
W dalszej części Trybunał podkreślił konstytucyjne znaczenie ochrony środowiska, w tym ochrony zwierzyny, oraz to, że obowiązek dbałości o stan środowiska naturalnego został nałożony na każdego (art. 86 Konstytucji), ale jednocześnie zaznaczył, że ograniczenia wprowadzane ze względu na ochronę środowiska powinny mieć charakter proporcjonalny do innych wartości konstytucyjnie chronionych, a taką wartością jest ochrona prawa własności. Zdaniem Trybunału, kształtując model gospodarki łowieckiej, w tym określając sposób tworzenia obwodów łowieckich i związanych z tym ograniczeń prawa własności nieruchomości, prawodawca odpowiednio nie wyważył podlegających ochronie wartości. Zachowując model wprowadzony jeszcze w poprzednich warunkach ustrojowych, nie dostosował go do wyznaczonego w obecnie obowiązującej Konstytucji standardu ochrony prawa własności. Analiza rozwiązań przyjętych w Prawie łowieckim oraz w innych aktach przewidujących objęcie nieruchomości specjalnym reżimem administracyjnoprawnym dowodzi, że wykonywanie przez uprawnione podmioty zadań publicznych, a takim jest także prowadzenie gospodarki łowieckiej, jest możliwe przy zapewnieniu właścicielom nieruchomości bardziej skutecznych środków ochrony (por. Prawo łowieckie; utworzenie obwodu łowieckiego obejmującego nieruchomość prywatną wbrew woli właściciela nieruchomości. Komunikat „po” – www.trybunal.gov.pl).
Utrata mocy obowiązującej
Wyżej wskazany przepis utraci moc obowiązującą z upływem osiemnastu miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw. Trybunał Konstytucyjny uznał bowiem, że ustawodawca powinien przyjąć stosowne rozwiązania zapewniające właściwą ochronę konstytucyjnego prawa własności nieruchomości objętych granicami obwodów łowieckich. Z tego względu, a także zapobiegając powstaniu luki w prawie, uniemożliwiającej tworzenie nowych obwodów łowieckich oraz zmianę granic dotychczasowych, Trybunał postanowił odroczyć utratę mocy obowiązującej zaskarżonego przepisu o maksymalny osiemnastomiesięczny termin (por. Prawo łowieckie; utworzenie obwodu łowieckiego obejmującego nieruchomość prywatną wbrew woli właściciela nieruchomości. Komunikat „po” – www.trybunal.gov.pl).
Podstawa prawna:
Art. 26, art. 27, art. 46 Ustawy z dnia 13 października 1995 roku – Prawo łowieckie.
Art. 31, art. 64, art. 86 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Źródło:
Powyższy artykuł został sporządzony w oparciu o tekst wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 lipca 2014 roku (sygn. akt P 19/13) oraz tekst komunikatów zamieszczonych na stronie internetowej Trybunału Konstytucyjnego – www.trybunal.gov.pl.
