Zgodnie z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, jednym z podstawowych praw jakie nam przysługują jest prawo do rozpatrzenia sprawy sądowej bez nieuzasadnionej zwłoki. Poza tym szybkie (sprawne) rozpoznanie sprawy przed sądem nakazuje art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Na gruncie procedury cywilnej sąd ma obowiązek przeciwdziałania przewlekaniu postępowania i zgromadzenia całego materiału procesowego, tak by rozstrzygnięcie nastąpiło na pierwszym posiedzeniu, z tym zastrzeżeniem, że nie może się to odbyć kosztem wyjaśnienia sprawy. Konieczność szybkiego i zgodnego z obowiązującymi przepisami prawa rozpoznania sprawy, nie może skłaniać sądu do stosowania uproszczeń, które mogą wywrzeć niekorzystny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy niezgodnie z prawdą. Szybkość postępowania zależy nie tylko od właściwego przygotowania rozprawy, ale również od sprawnego jej przeprowadzenia. Przede wszystkim rozprawa powinna się odbyć w wyznaczonym terminie, a odroczona tylko wtedy, gdy istnieją ważne przyczyny. Szybkość i efektywność postępowania dotyczy całości postępowania, a więc zarówno przygotowania rozprawy, jej przebiegu i rozstrzygnięcia. Zgodnie treścią art. 210 Kodeksu postępowania cywilnego, ustawa w sposób racjonalny określa kolejność czynności procesowych sądu i stron. Istotne znaczenie ma uprawnienie przewodniczącego, który jeszcze przed wszczęciem postępowania dowodowego powinien przez zadawanie stronom pytań ustalić, jakie z istotnych okoliczności sprawy są między nimi sporne, i dążyć do ich wyjaśnienia. Takie działanie pozwala na precyzyjne sformułowanie tezy postanowienia dowodowego i właściwe przeprowadzenie postępowania dowodowego. Postępowanie dowodowe powinno być celowe i sprawnie przeprowadzone. W cywilnym prawie procesowym wyróżnia się dwa systemy koncentracji materiału procesowego: system prekluzji, w którym strony zobowiązane są przedstawić od razu wszystkie znane sobie fakty i dowody pod rygorem utraty możności późniejszego ich przytoczenia oraz system dyskrecjonalnej władzy sędziego, gdzie uwzględnienie faktów i dowodów, których strony mimo możności nie przytoczyły od razu, pozostawione jest uznaniu sądu. Elementy prekluzji są łagodzone przez dyskrecjonalne uprawnienie sądu do uwzględnienia materiału procesowego. Sąd bowiem ocenia m.in., czy strony powołały wszystkie znane sobie dowody na uzasadnienie swoich twierdzeń, jak też czy wypowiedziały się co do twierdzeń strony przeciwnej. Środkami dyscyplinującymi strony są m.in.: uprawnienia sądu do nałożenia na stronę kosztów postępowania wywołanych jej niesumiennym lub oczywiście niewłaściwym postępowaniem art. 103 Kodeksu postępowania cywilnego, zasądzenia zwrotu kosztów przez świadka, biegłego, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego wywołanych ich rażącą winą, zobowiązania strony do złożenia w wyznaczonym przez przewodniczącego terminie pism przygotowawczych, pod rygorem utraty prawa powoływania twierdzeń i dowodów w toku dalszego postępowania, jak również ukarania strony grzywną, jeżeli ta bez usprawiedliwionych powodów nie wykona w toku postępowania postanowień lub zarządzeń, możliwość pominięcia twierdzeń i dowodów czy nowych faktów i dowodów w postępowaniu apelacyjnym. Środkiem "dyscyplinującym" sąd, na przewlekłość postępowania jest możliwość złożenia skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki.
Jeżeli jesteś świadkiem przewlekłości postępowania, poznaj swoje konstytucyjne prawa
