Strona przedmiotowa przestępstwa
Zgodnie z art. 233 § 1 k.k. ten, kto składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub w innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
W literaturze przedmiotu podkreślono, iż działanie sprawcy musi mieć miejsce w ramach postępowania sądowego albo innego postępowania prowadzonego na podstawie ustawy, takiego jak postępowanie karne przygotowawcze czy postępowanie administracyjne. Oprócz tego wskazuje się, że dla możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności karnej sprawcy omawiane zeznanie musi służyć za dowód w postępowaniu. Trzeba zaakcentować również, że zeznanie może mieć postać tak wypowiedzi ustnej, jak i pisemnej (por. L. Gardocki, Prawo karne, Warszawa 2008, wyd. 14, s. 288).
Warunkiem odpowiedzialności jest także to, aby przyjmujący zeznanie, działając w zakresie swoich uprawnień, uprzedził zeznającego o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznanie lub odebrał od niego przyrzeczenie (por. art. 233 § 2 k.k.).
Strona podmiotowa przestępstwa
Przestępstwo składania fałszywych zeznań polega na umyślnym działaniu. Sprawca musi albo wiedzieć o tym, że jego zeznania rozmijają się z prawdą, albo – przewidując taką możliwość – godzić się na nią (por. L. Gardocki, Prawo karne, Warszawa 2008, wyd. 14, s. 289).
Zeznania i wyjaśnienia
Zeznania dotyczą takich osób jak biegły, tłumacz i świadek. Wyjaśnienia natomiast składa oskarżony, który nie ma obowiązku mówienia prawdy. Oskarżony nie może ponosić odpowiedzialności karnej z tytułu składania fałszywych zeznań (por. L. Gardocki, Prawo karne, Warszawa 2008, wyd. 14, s. 288-289).
Odpowiedzialność strony postępowania
W myśl art. 233 § 6 k.k. odpowiedzialność karną z tytułu popełnienia omawianego przestępstwa ponosi także strona postępowania, jeżeli przepis ustawy przewiduje możliwość odebrania od niej oświadczenia pod rygorem odpowiedzialności karnej.
Przykładem tego rodzaju sytuacji jest postępowanie cywilne. W myśl art. 304 k.p.c. przed przystąpieniem do przesłuchania sąd uprzedza strony, że obowiązane są zeznawać prawdę i że – stosownie do okoliczności – mogą być przesłuchane ponownie po odebraniu od nich przyrzeczenia. Przed odebraniem przyrzeczenia sąd uprzedza stronę o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych zeznań.
Fałszywa opinia lub tłumaczenie
Ten, kto jako biegły, rzeczoznawca lub tłumacz przedstawia fałszywą opinię lub tłumaczenie mające służyć za dowód w postępowaniu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3 (por. art. 233 § 4 k.k.).
Powyższy przepis dotyczy osób, którym przypisuje się cechy indywidualne polegające na posiadaniu uprawnień tłumacza, biegłego czy rzeczoznawcy. Dlatego też jego zakres zastosowania jest węższy.
Przypadki, w których sprawca nie podlega karze
Nie podlega karze za składanie fałszywych zeznań ten, kto nie wiedząc o prawie odmowy zeznania lub odpowiedzi na pytania, składa fałszywe zeznanie z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jemu samemu lub jego najbliższym (por art. 233 § 3 k.k.).
Przypadki, w których sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia
Według art. 233 § 5 k.k. sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia, jeżeli:
- fałszywe zeznanie, opinia lub tłumaczenie dotyczy okoliczności niemogących mieć wpływu na rozstrzygnięcie sprawy,
- sprawca dobrowolnie sprostuje fałszywe zeznanie, opinię lub tłumaczenie, zanim nastąpi chociażby nieprawomocne rozstrzygnięcie sprawy.
Podstawa prawna:
Art. 233 Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. z 1997 r., nr 88, poz. 553 ze zm.).
Art. 304 Ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (tekst jednolity: Dz.U. z 2014 r., poz. 101 ze zm.).
