Spis treści
Istota zobowiązania
Ustawa z dnia 25 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny (dalej zwana k.c.) definiuje w art. 353 pojęcie zobowiązania. Polega ono na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. Świadczenie może polegać natomiast na działaniu albo zaniechaniu. Świadczenie będące przedmiotem zobowiązania może mieć różnoraki charakter. I tak na przykład, jeżeli ma ono postać pieniężną, wówczas zobowiązanie to jest zobowiązaniem pieniężnym (np. osoba A zobowiązuje się zapłacić określoną kwotę pieniędzy). I odwrotnie – jeżeli świadczenie polega na czymś innym aniżeli na wypłacie określonej kwoty pieniężnej, wówczas zobowiązanie jest zobowiązaniem niepieniężnym (np. osoba A zobowiązuje się wykonać z drewna stół).
Wykonanie zobowiązania
Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno – gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje – także w sposób odpowiadający tym zwyczajom. W taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania wierzyciel.
Dłużnik obowiązany jest ponadto do staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju (należyta staranność). W sytuacji gdy dłużnik jest przedsiębiorcą, należytą staranność w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej określa się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności.
Kara umowna jako sankcja za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania niepieniężnego
Zgodnie z normą art. 483 § 1 k.c. można zastrzec, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub z nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy. Kara umowna nie może być jednak traktowana jako substytut świadczenia. Kara umowna jest sankcją, co bezpośrednio wynika z treści art. 483 § 2 k.c., wedle którego dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej.
Wysokość kary umownej
Przepisy kodeksowe regulują wysokość kary umownej. Według normy art. 484 § 1 k.c. w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Kara umowna nie jest natomiast jedyną sankcją. Strony mogą w umowie zastrzec także, że przysługuje im prawo żądania zapłaty odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary umownej. Jeżeli jednak umowa nie będzie zawierać takiego postanowienia, żądanie powyższego odszkodowania uznane będzie za niedopuszczalne.
Uchylenie się od obowiązku zapłaty kary umownej w ustalonej wysokości
Jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej. To samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 lutego 2008 roku (sygn. akt II CSK 421/07) dłużnik, który zamierza zgłosić swoje żądanie oparte na art. 484 § 2 k.c., obowiązany jest wyraźnie takie żądanie sformułować oraz wykazać jego zasadność za pomocą zaoferowanych na jego poparcie dowodów, a także wskazać przesłanki obniżenia kary.
Na koniec podkreślić trzeba, że za niedopuszczalne uznać należy żądanie uchylenia obowiązku zapłaty kary umownej z uwagi na treść art. 5 k.c., a więc ze względu na jej sprzeczność ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa. Charakter kary umownej, nadanej jej uregulowaniami Kodeksu cywilnego, wyklucza taką możliwość.
Kara ustawowa
Poza instytucją kary umownej normy prawa cywilnego mogą także generować obowiązek zapłaty kary ustawowej. Wedle treści art. 485 k.c., jeżeli przepis szczególny stanowi, że w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego dłużnik nawet bez umownego zastrzeżenia obwiązany jest zapłacić wierzycielowi określoną sumę pieniężną. Do kary ustawowej stosuje się odpowiednio przepisy o karze umownej.
Podstawa prawna:
Art. 5, art. 6, art. 353, art. 354, art. 355, art. 356, art. 483, art. 484, art. 485 Ustawy z dnia 25 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny
