Wzajemna wierność jest czynnikiem scalającym związek dwojga ludzi, który winien opierać się na takich wartościach jak szacunek czy zaufanie, gwarantujących należyte spełnianie roli, jaką prawo rodzinne przypisuje małżeństwu. Z chwilą jego zawarcia powstaje bowiem rodzina, która jako podstawowa komórka społeczna pełni nie tylko funkcję prokreacyjną czy seksualną, ale również emocjonalną (por. T. Smyczyński, Prawo rodzinne i opiekuńcze, wyd. 5, Warszawa 2009, str. 3). Dzięki temu między małżonkami powinna wytworzyć się nie tylko fizyczna, ale przede wszystkim psychiczna więź, zapewniająca należytą realizację potrzeb emocjonalnych.
Zakaz orzekania rozwodu na żądanie wyłącznie winnego małżonka
Ogólną zasadą, wyrażaną w przepisach art. 56 § 3 k.r.o., jest zakaz orzekania rozwodu na żądanie wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżonka. Niedopuszczalność rozwodu na wniosek małżonka, który dopuścił się zdrady, jest nie tyle wyrazem realizacji podstawowej w prawie rodzinnym zasady trwałości małżeństwa, ale urzeczywistnieniem sankcji w stosunku do męża czy żony, którzy dopuszczając się moralnie nagannych zachowań, niweczą zbudowany przez oboje małżonków ład domowego ogniska. Brak powyższego zakazu prowadziłby zatem do sytuacji, w której naruszenie podstawowego obowiązku małżeńskiego, jakim jest wierność, skutkowałoby pokrzywdzeniem małżonka niewinnego przy jednoczesnym braku negatywnych konsekwencji dla małżonka winnego. Nie oznacza to jednak bezwzględnego zakazu orzekania rozwodu, gdy jego podstawą jest zdrada małżeńska.
Odstępstwa od ogólnej zasady nieorzekania rozwodu na żądanie wyłącznie winnego małżonka
Zgodnie z normą art. 53 § 3 k.r.o. sąd może orzec o rozwiązaniu małżeństwa przez rozwód, jeżeli żąda tego wyłącznie winny rozkładu pożycia małżonek, w dwóch sytuacjach:
1. Gdy drugi małżonek wyrazi na to zgodę.
2. Gdy odmowa zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Uchylenie zakazu w pierwszym z wymienionych przypadków jest podyktowane przede wszystkim interesem małżonka niewinnego, który wyrażając zgodę na rozwód, ujawnia de facto wolę rozwiązania stosunku małżeństwa. Nieco bardziej skomplikowana jest natomiast sytuacja opisana w pkt. 2, dlatego też wymaga ona dokładniejszego omówienia.
Wątpliwości może budzić to, kiedy należy uznać, że odmowa zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego, zawartym w wyroku z 21 listopada 2002 roku (sygn. akt III CKN 665/00), sytuacja taka ma miejsce wówczas, gdy zachowanie małżonka, który odmawia wyrażenia zgody na rozwód, stanowi jedynie manifestację określonej przewagi nad małżonkiem winnym i służyć ma wyłącznie przeszkodzeniu mu w ułożeniu sobie życia osobistego. Sprzeczne z zasadami współżycia społecznego będzie także takie zachowanie małżonka niewinnego, które opiera się na chęci szykany, zemsty czy po prostu poczuciu nienawiści (por. uzasadnienie wyroku SN z dnia z 7 grudnia 1965 roku, sygn. akt III CR 278/65). Jeżeli zatem sąd uzna, że zachodzą opisane wyżej okoliczności, będzie on zmuszony orzec rozwód nawet wówczas, gdy sprzeciwia się temu małżonek niewinny.
Ostatnią z przesłanek orzeczenia rozwodu w sytuacji, gdy żąda tego małżonek, który dopuścił się zdrady, jest okoliczność ponoszenia winy za rozkład pożycia przez oboje małżonków. Bez znaczenia pozostaje tutaj fakt, że drugi z małżonków dochował obowiązku wierności. Wniosek taki wypływa bezpośrednio z treści art. 56 § 3, który konstytuuje zakaz orzekania rozwodu tylko wówczas, gdy żąda tego małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia.
Podstawa prawna:
Art. 23, art. 56 § 3 ustawy z dnia 25 lutego 1964 roku Kodeks rodzinny i opiekuńczy.
